10 najlepszych szachistów wszech czasów
W historii naszej ukochanej gry, szachów, pojawiło się już wiele legend, mistrzów świata i pretendentów do tego tytułu, zawodników światowej klasy oraz arcymistrzów.
Partie tych mistrzów dają radość, inspirują, a także uczą nas zasad królewskiej gry. Jak w każdym sporcie, także i w szachach mówi się głównie o tych najlepszych i to nie tylko obecnie, ale także w całej historii szachów. Tego typu dysputy zazwyczaj prowadzą do jednego, prostego pytania: Kto jest najwybitniejszym szachistą wszech czasów?
Oto lista 10 najlepszych zawodników w historii szachów:
- Wyróżnienia:
- #10 Alexander Alekhine
- #9 Mikhail Tal
- #8 Emanuel Lasker
- #7 Vladimir Kramnik
- #6 Mikhail Botvinnik
- #5 Anatoly Karpov
- #4 Jose Raul Capablanca
- #3 Bobby Fischer
- #2 Magnus Carlsen
- #1 Garry Kasparov
Wyróżnienia
Gracze wymienieni poniżej bezsprzecznie należą do legend królewskiej gry, a ich nazwiska z pewnością pojawiają się w dyskusjach na temat najlepszych graczy wszech czasów, jednak z tego czy innego powodu zostali sklasyfikowani poza czołową dziesiątką.
Paul Morphy
Paul Morphy był ucieleśnieniem romantycznych, nastawionych na atak szachów, a także zdecydowanie najsilniejszym graczem szóstej dekady XIX w., a może i całego stulecia. W jego czasach nie było oficjalnego tytułu mistrza świata, ale był lata świetlne przed konkurencją i jest uznawany za nieoficjalnego mistrza świata.
Morphy wygrał Amerykański Kongres Szachowy w 1857 roku, a rok później wyruszył na podbój Europy, gdzie wygrał wszystkie pojedynki z czołowymi szachistami.
Morphy pokazał ówczesnemu szachowemu światu, jak ważne są poświęcenia, rozwój, atakowanie, precyzja itd. Jego legendarna partia operowa jest uznawana za jedną z najsłynniejszych partii w historii szachów i uczy się o niej po dziś dzień. GM Bobby Fischer umieścił Morphy'ego na swojej liście 10 najlepszych szachistów wszech czasów.
Tigran Petrosian
Tigran Petrosian lub „Żelazny Tigran” był mistrzem świata w latach 1963-69, a także czterokrotnym mistrzem Związku Radzieckiego. Był niepokonany przez cały rok poprzedzający zdobycie przez niego tytułu mistrzowskiego (1962). Zasłynął ze swego defensywnego zacięcia oraz słynnych ofiar jakości. Według GM Daniela Naroditsky'ego był jednym z „pierwszych graczy czołówki światowej, których styl gry był naprawdę uniwersalny”.
W 1963 roku Petrosian pokonał legendarnego GM Mikhaila Botvinnika i został mistrzem świata. W 1966 roku obronił tytuł w meczu z GM Borisem Spasskym, jednak trzy lata później musiał jednak uznać wyższość przeciwnika i stracił szachową koronę.
W 1971 roku Petrosian stanowił ostatnią przeszkodę na drodze Bobby'ego Fischera na drodze do walki o tytuł ze Spasskym. Jego zwycięstwo nad Fischerem w drugiej partii ich meczu kandydatów zatrzymało historyczne i bezprecedensowe osiągnięcie Amerykanina, jakim była seria 20 zwycięstw z rzędu w partiach z graczami ówczesnej ścisłej czołówki światowej. Ostatecznie jednak to Fischer wygrał ten mecz.
Viswanathan Anand
GM Viswanathan Anand był mistrzem świata FIDE w latach 2000-02, a także 15-tym niekwestionowanym mistrzem w latach 2007-2013. W 1995 roku przegrał z GM Garrym Kasparovem mecz o mistrzostwo świata Związku Profesjonalnych Szachistów (PCA), a potem w 1998 roku przegrał (po dogrywce) z GM Anatolym Karpovem mecz o mistrzostwo świata FIDE. Upragniony tytuł mistrza świata FIDE zdobył w 2000 roku.
W 2007 roku Anand wygrał rozgrywany systemem dwukołowym turniej o mistrzostwo świata, wyprzedzając m.in. GM Vladimira Kramnika oraz innych światowej klasy szachistów. W 2008 roku pokonał Kramnika w meczu o tytuł mistrzowski, zostając 15-tym, niekwestionowanym już mistrzem świata. Obronił tytuł w 2010 roku, pokonując GM Veselina Topalova, a także 2012 roku, kiedy to wygrał z GM Borisem Gelfandem. W 2013 roku Anand stracił szachową koronę na rzecz GM Magnusa Carlsena.
Anand jest najsilniejszym hinduskim szachistą wszech czasów i tym, który zainspirował kilka pokoleń młodych adeptów królewskiej gry nie tylko nad Gangesem, ale na całym świecie.
#10 Alexander Alekhine (Aleksander Alechin)
Alexander Alekhine był czwartym oficjalnym mistrzem świata, a tytuł dzierżył w latach 1927-46 (utraciwszy go na „moment” w latach 1935-1937). Był fantastycznym, wszechstronnie uzdolnionym graczem, z wybitnym talentem do kombinacyjnej gry w złożonych pozycjach. Nauczył ówczesny świat szachowy, że zasady i prawidła szachowe mogą być łamane w oparciu o konkretną analizę oraz specyfikę danej pozycji.
Alekhine został mistrzem świata, pokonując Jose Raula Capablankę w 1927 roku, mimo że przed starciem wydawał się być na straconej pozycji (do tamtej pory nigdy nie wygrał z Capablanką pojedynczej partii).
Panowanie Alekhine'a jako mistrza świata było długie, ale z powodzeniem bronił tytułu zaledwie dwa razy (w obu przypadkach jego przeciwnikiem był GM Efim Bogoljubow – w 1929 oraz w 1934 roku). Capablance i Alekhine'owi z różnych względów nie dane było zagrać meczu rewanżowego. W 1935 roku Alekhine zmierzył się w meczu z GM Maxem Euwe i niespodziewanie przegrał.
Dwa lata później Alekhine wygrał mecz rewanżowy z Euwe i odzyskał koronę, której jednak nie bronił już ani razu. Zmarł w 1946 roku jako mistrz świata (jedyny taki przypadek w historii) w czasie, gdy negocjował warunki meczu z Botvinnikiem.
#9 Mikhail Tal (Michaił Tal)
Mikhail Tal, znany również jako „czarodziej z Rygi”, był ósmym mistrzem świata. W 1960 roku pokonał Botvinnika i w wieku dwudziestu trzech i pół lat założył na swoją głowę szachową koronę, stając się tym samym najmłodszym mistrzem w historii (potem młodziej tytuł zdobywali jedynie Kasparov i Carlsen).
Znany ze swojego błyskotliwego, atakującego stylu gry, Tal był inspiracją dla agresywnych graczy przez wiele lat. Ba, jest nią po dziś dzień! Jednym z jego niezapomnianych cytatów jest następująca myśl: „Musisz zabrać swojego przeciwnika głęboko do ciemnego lasu, w którym 2+2=5, a ścieżka prowadząca na zewnątrz jest wystarczająco szeroka tylko dla jednego z Was”.
Książka zawierająca kolekcję jego partii, zatytułowana Życie i partie Michaiła Tala, znajduje się na liście najlepszych szachowych książek wszech czasów.
#8 Emanuel Lasker
Emanuel Lasker był drugim oficjalnym mistrzem świata, a tytuł zachowywał aż przez 27 lat. Jego panowanie w latach 1894-1921 stanowi niepobity jak dotąd rekord, a jego kariera trwająca przez 5 dekad musi robić wrażenie. W 1984 roku Lasker pokonał pierwszego oficjalnego mistrza świata Wilhelma Steinitza, a potem pięciokrotnie obronił swój tytuł, opierając się światowej klasy pretendentom, wśród których byli Frank Marshall, Siegbert Tarrasch, David Janowsky oraz Carl Schlechter.
W 1921 roku Lasker stracił tytuł na rzecz Capablanki, lecz jeszcze przez długie lata grał na najwyższym poziomie. W 1935 roku, w wieku 66 lat, zajął 3 miejsce w turnieju w Moskwie, uznając wyższość jedynie Botvinnika i Salo Flohra, a kończąc zawody wyżej od Capablanki, pierwszej mistrzyni świata w szachach Very Menchik oraz 15 innych mistrzów.
#7 Vladimir Kramnik (Władimir Kramnik)
GM Vladimir Kramnik był mistrzem świata w latach 2000-2007. W 2000 roku odebrał tytuł legendarnemu Kasparovowi, a potem obronił tytuł w 2004 roku w meczu z GM Peterem Leko. W 2006 roku zmierzył się z mistrzem świata FIDE, Veselinem Topalovem, w tzw. meczu zjednoczeniowym. Kramnik pokonał Bułgara i został pierwszym niekwestionowanym mistrzem świata od 1993 r., kiedy to tytuł zdobył Kasparov.
W czasach swojej świetności, Kramnik grał praktycznie bezbłędnie – potrafił dosłownie wszystko. Słynął z fenomenalnego rozgrywania końcówek oraz czystego, nieskazitelnego, pozycyjnego stylu gry. Kramnik uważany jest za jednego z najtrudniejszych do pokonania zawodników w historii.
Kramnik był graczem ścisłej czołówki światowej przez ponad 25 lat. W styczniu 2019 roku zakończył karierę.
#6 Mikhail Botvinnik (Michaił Botwinnik)
GM Mikhail Botvinnik jest znany jako „ojciec radzieckiej szkoły szachowej”. Szósty mistrz świata „panował” w latach 1948-63 (z dwiema krótkimi przerwami), a do ścisłej czołówki zaliczał się przez ponad 30 lat. Styl Botvinnika opierał się na żelaznej logice i elastyczności, chociaż miał też niezwykły talent do metodycznego i strategicznego planowania. Jego wszechstronny styl pozwalał mu dostosowywać się do zawodników o różnej charakterystyce gry.
Botvinnik został mistrzem świata w 1948 roku, a potem obronił tytuł w meczach z GM Davidem Bronsteinem (1951 r.) oraz GM Vassilym Smyslovem (1954 r.). W 1957 roku Smyslov pokonał Botvinnika, który jednak już rok później zrewanżował się i odzyskał koronę (w tamtych latach jeśli mistrz świata przegrał mecz z pretendentem, to miał wówczas prawo do rewanżu). W 1960 roku historia się powtórzyła – Botvinnik przegrał mecz z Talem, by rok później ponownie odzyskać tytuł w meczu rewanżowym.
Pomimo tego, że jego „panowanie” zakończyło się w 1963 roku po przegranej z Petrosianem, Botvinnik utrzymywał się w ścisłej czołówce światowej aż do zakończenia kariery w roku 1970. W 1963 roku otworzył swoją słynną szkołę szachową i wyszkolił w niej trzech późniejszych mistrzów świata (Karpova, Kasparova i Kramnika).
#5 Anatoly Karpov (Anatolij Karpow)
GM Anatoly Karpov był dwunastym mistrzem świata, a na szachowym tronie zasiadał w latach 1975-85. Potem zdobył też tytuł mistrza świata FIDE, którym cieszył się w latach 1993-99. Karpov był niezwykłym, wszechstronnie uzdolnionym szachistą, ale jego specjalnością była gra pozycyjna, profilaktyka oraz fenomenalna technika w grze końcowej.
Karpov został mistrzem dzięki walkowerowi, bowiem Fischer wycofał się z meczu w 1975 roku z uwagi na to, że jego żądania nie zostały spełnione. Karpov dwukrotnie obronił tytuł, w obu przypadkach opierając się zapędom pretendenta GM Viktora Korchnoia – stało się tak w 1978 i w 1981 roku. W 1984 roku Karpov stoczył pierwszy pojedynek z Kasparovem, po którym świat szachów zmienił się bezpowrotnie.
Pierwszy z pięciu meczów rozegranych pomiędzy tymi legendarnymi tytanami szachownicy został przerwany i unieważniony przy wyniku 5:3 dla Karpova (przy 40 remisach!). Rok później Kasparov pokonał Karpova i zdobył upragniony tytuł mistrza świata. Panowie spotkali się jeszcze w latach 1986, 1987 i 1990. Bilans wszystkich meczów o mistrzostwo świata, jakie ze sobą rozegrali, jest następujący: 19 partii wygrał Karpov, w 21 partiach zwyciężył Kasparov, a 104 razy padł remis!
W 1993 roku Kasparov uniezależnił się od FIDE (tworząc PCA), a Karpov został mistrzem świata FIDE. Rosjanin bronił później mistrzowskiego tytułu, pokonując kolejno GM Jana Timmana (1993 r.), GM Gatę Kamsky'ego (1996 r.) oraz po dogrywce Ananda (1998 r.). Karpov odmówił gry w mistrzostwach świata FIDE w 1999 roku, po tym jak FIDE zmieniło zasady ich rozgrywania.
Legendarne partie Karpova po dziś dzień stanowią inspirację dla wszystkich miłośników gry pozycyjnej oraz końcówek. Tibor Karolyi napisał dwutomowe dzieło, zatytułowane Strategiczne zwycięstwa Karpova. Pozycja ta znalazła się na liście najlepszych książek szachowych wszech czasów.
#4 Jose Raul Capablanca
Jose Raul Capablanca był trzecim oficjalnym mistrzem świata i prawdopodobnie najbardziej utalentowanym szachistą, jaki kiedykolwiek grał w szachy. W latach 1916-24 jego bilans partii turniejowych wyniósł 40 zwycięstw i 23 remisy. W tamtych czasach było to wydarzenie bez precedensu i wciąż stanowi niezwykłe, historyczne osiągnięcie. Przez 8 lat Kubańczyk dzielił i rządził w światowych szachach.
Capablanca został mistrzem świata w 1921 roku, pokonując legendarnego Laskera. Wielu ekspertów uważa, że Capablanca pokonałby Laskera już wcześniej, gdyby tylko dostał taką szansę. Panuje też opinia, że odzyskałby utraconą koronę, gdyby dane mu było zagrać rewanż z Alekhinem. Niestety dla Kubańczyka, szczyt jego formy przypadł na trudny z oczywistych względów okres od pierwszej do drugiej wojny światowej.
Wszyscy mistrzowie świata oraz pretendenci byli szachistami kompletnymi, jednak to co wyróżniało Capablankę, to niezwykły dar do rozgrywania końcówek. Nawet obecnie (w czasach gdy w szachach niebagatelną rolę odgrywają komputery) ciężko wykazać mankamenty w jego grze w ostatniej fazie partii. Książka Irvinga Cherneva zatytułowana Najlepsze szachowe końcówki Capablanki zyskała miano kultowej.
Osiem lat bez porażki oraz mistrzostwo świata to coś, co w szachach już nigdy się nie wydarzy. Ta sztuka udała się tylko genialnemu Capablance.
#3 Bobby Fischer
GM Bobby Fischer był jedenastym oficjalnym mistrzem świata oraz pierwszym i jedynym jak dotąd Amerykaninem, który zasiadł na szachowym tronie. Przez wielu jest uważany za najsłynniejszego szachistę w dziejach. W latach 1970-71 Fischer wygrał 20 partii z rzędu z przeciwnikami z najwyższej półki – było to bezprecedensowe i niewyobrażalne osiągnięcie, którego prawdopodobnie już nikt więcej nie powtórzy. Ten sukces zalicza się do siedmiu najbardziej niesamowitych szachowych rekordów.
W 1972 roku Fischer pokonał Spassky'ego w „meczu stulecia” i odebrał mu tytuł mistrza świata. Warto zaznaczyć, że Amerykanin rozpoczął od stanu 0:2 po tym, jak przegrał kompletnie remisową końcówkę w pierwszej partii i przegrał walkowerem w drugiej. Mówi się, że w latach 1970-72 (czyli w samym środku „zimnej wojny”) Fischer w pojedynkę pokonał całe szachowe imperium sowieckie. Jego wyczyn jest uznawany za jeden z najlepszych indywidualnych wyników wszech czasów.
Fischer grał jedyne w swoim rodzaju, oryginalne i kreatywne szachy. Potrafił atakować i bronić się w partiach z najlepszymi, jednak to jego doskonałe wyczucie pozycji było tym, co budziło największy respekt u przeciwników. Fischer był inspiracją dla kilku pokoleń szachistów zarówno w USA, jak i na całym świecie.
Jego „partia stulecia” to jedna z najsłynniejszych partii szachowych w historii, a jego książka Moich 60 pamiętnych partii znalazła się na liście najlepszych książek szachowych w historii.
#2 Magnus Carlsen
GM Magnus Carlsen jest jedynym zawodnikiem, który zdobył tytuł mistrza świata we wszystkich trzech tempach gry (klasycznym, szybkim i błyskawicznym). W 2009 roku został najmłodszych szachistą w historii, który osiągnął ranking 2800, a 21 kwietnia 2014 roku osiągnął swój najwyższy ranking i tym samym najwyższy ranking w historii szachów - 2889.
Carlsen jest numerem „1” światowego rankingu nieprzerwanie od 2011 roku. W lutym 2020 roku skompletował serię 120 klasycznych partii bez porażki, co było kolejnym ustanowionym przez niego rekordem.
Jego dokonania pozwoliły mu znaleźć się na drugiej pozycji na liście najlepszych szachistów wszech czasów, a przecież w chwili pisania tego tekstu miał dopiero 29 lat i być może nawet nie osiągnął jeszcze pełni swoich szachowych możliwości!
Carlsen został mistrzem świata w 2013 roku, pokonując Ananda jeszcze przed dniem swoich 23. urodzin. Stał się tym samym drugim najmłodszym mistrzem świata w historii – w młodszym wieku tytuł zdobył jedynie Kasparov. Carlsen jak dotąd obronił tytuł czterokrotnie: w 2014 roku pokonał Ananda, w 2016 roku – GM Sergeya Karjakina, w 2018 roku – GM Fabiano Caruanę, a w 2021 roku – GM Iana Nepomniachtchiego.
Sam Carlsen nie uważa, aby zasłużył na pierwsze miejsce w naszym zestawieniu. W wywiadzie, którego udzielił w styczniu 2020 roku, stwierdził: „Kasparov przed 20 lat był nieprzerwanie numerem „1” światowego rankingu... To jego musimy uważać za najlepszego szachistę wszech czasów. Z drugiej strony sądzę, że czas jest w tym przypadku moim sprzymierzeńcem... Nie mam jeszcze nawet 30 lat. Gdybym miał być uważany za najlepszego gracza w historii w wieku 30 lat, musiałbym być najlepszy już jako dziesięciolatek”.
#1 Garry Kasparov (Garri Kasparow)
GM Garry Kasparov jest trzynastym mistrzem świata, a na szachowym tronie zasiadał w latach 1985-2000. Po raz pierwszy doszedł na szczyt światowego rankingu w roku 1984 i poza kilkoma krótkimi epizodami pozostawał numerem „1” aż do roku 2006. Dominacja Kasparova w światowych szachach trwała ponad 20 lat.
Kasparov osiągnął swój najwyższy ranking (2856) 3 marca 2000 roku – w tamtym momencie był to najwyższy ranking w historii szachów, który potem przebił tylko Carlsen.
W 1985 roku Kasparov pokonał Karpova i mając zaledwie 22 i pół roku, został najmłodszym mistrzem świata w historii szachów. Do rywalizacji o koronę z Karpovem stawał jeszcze trzy razy – w 1986, 1987 i 1990 roku – i za każdym razem udało mu się obronić tytuł. W 1993 uniezależnił się od FIDE, zakładając PCA – ów rozłam sprawił, że aż do meczu zjednoczeniowego Kramnik-Topalov w 2006 roku, było jednocześnie dwóch mistrzów świata.
Po raz czwarty Kasparov obronił tytuł w 1993 roku, pokonując Nigela Shorta, a następnie w 1995 roku pokonał Ananda. Kasparov i Lasker są jedynymi mistrzami świata, którzy obronili swoje tytuły aż pięciokrotnie.
W 2000 roku Kasparov stracił koronę na rzecz Kramnika, który pozbawił najlepszego gracza w historii tytułu mistrza świata. Mimo to, Kasparov wciąż z powodzeniem brał udział w turniejach najwyższego szczebla (wiele z nich wygrywając) aż do zakończenia kariery w 2005 roku. Gdy opuszczał szachowy świat, nadal był numerem „1” światowego rankingu!
Po przejściu na emeryturę, Kasparov nadal czynnie uczestniczy w życiu szachowym. Rozgrywa mecze pokazowe, a nawet trenował z Carlsenem oraz GM Hikaru Nakamurą. Jego pięciotomowa seria zatytułowana Moi wielcy poprzednicy jest uważana za jedną z najlepszych książek szachowych w historii.
Powyższa lista jest efektem owocnej dyskusji pomiędzy wieloma pracownikami Chess.com, jaka odbyła się w ostatnim czasie i nie powinna być traktowana jako „prawda objawiona”! W imieniu nas wszystkich, Colin Stapczynski zebrał w jedną całość wiele opinii w dyskusji starej, jak sama gra. Jeśli jednak nie zgadzasz się z wybraną przez nas kolejnością lub uważasz, że kogoś pominęliśmy, daj nam o tym znać w komentarzu.
