Ile zarobili najlepsi szachiści w historii?

Czy zastanawialiście się kiedyś ile pieniędzy zarabiają na grze w szachy najlepsi szachiści na świecie? Ponieważ organizowanych jest tak wiele turniejów i meczów, niezwykle trudno jest dokładnie dowiedzieć się, jak duże kwoty zarobili najlepsi zawodnicy w trakcie swoich karier. Do tej pory jeszcze nikt nie pokusił się o stworzenie rzetelnego, historycznego zestawienia kwot zarobionych przy szachownicy przez najlepszych szachistów na świecie... Aż do teraz. 

W naszej analizie sięgającej pierwszego międzynarodowego turnieju szachowego, który odbył się w Londynie w 1851 roku, uwzględniliśmy wszystkie rozgrywki o mistrzostwo świata, elitarne turnieje na najwyższym poziomie, mecze, a także turnieje rozgrywane systemem pucharowym, dla których udało nam się znaleźć informacje o wysokości nagród pieniężnych. Analiza nie uwzględnia natomiast niezliczonej liczby turniejów typu Open, w których pula nagród jest zazwyczaj dużo mniejsza. Chociaż takie turnieje stanowią przeważającą część szachowego rynku, to jednak najczęściej wygrywa je ktoś spoza szachowej elity.

W analizie nie uwzględniliśmy także honorariów za udział, umów sponsorskich, stypendiów rządowych oraz wszelkich innych źródeł dochodu, które może mieć każdy topowy szachista. W naszym zestawieniu chodzi tylko i wyłącznie o nagrody pieniężne wygrane przy szachownicy.

Należy też zauważyć, że do stworzenia zestawienia używaliśmy nominalnych wartości nagród. Nawet jeśli pieniądze mogły nie trafić do kieszeni zawodników, jak np. w przypadku meczu Botvinnik-Bronstein w 1951 r., którego pula nagród wynosiła 8 tys. dolarów, to w zestawieniu i tak uwzględniono wartość nagrody podaną przez organizatorów. W przypadkach, gdy część pieniędzy na pewno nie trafia do zawodników, na przykład z powodu 20% odstępnego dla FIDE w organizowanych przez nią turniejach, i tak używaliśmy kwoty podanej w oficjalnym regulaminie danego turnieju.  

Przejdźmy w takim razie do naszej analizy!

• Nagrody pieniężne kiedyś i dziś
• Szachiści, którzy zarobili najwięcej
• Największe pule nagród w meczach o mistrzostwo świata
• Największe pule nagród w turniejach
• Największe zarobki w ujęciu rocznym
• Jak wyglądają zarobki w szachach na tle innych sportów?
• Turnieje z rekordowo niskimi nagrodami
• Podsumowanie

Nagrody pieniężne kiedyś i dziś

Pierwszy, ważny międzynarodowy turniej szachowy odbył się w 1851 roku w Londynie, a jego pula nagród wynosiła 500 funtów brytyjskich - wówczas była to równowartość ok. 2,5 tys. dolarów, natomiast obecnie kwota ta odpowiadałaby mniej więcej 95 tys. dolarów (ok. 450 tys. zł). W obecnych czasach taka pula nagród wyglądałaby dość skromnie, natomiast wtedy była to ogromna kwota. 

Przez kolejne 100 lat turnieje z taką pulą nagród zdarzały się niezwykle rzadko. Dopiero w 1979 roku odbył się turniej, w którym suma nagród przekroczyła 200 tys. dolarów (po uwzględnieniu inflacji).

Nieco bardziej dochodowe były mecze o mistrzostwo świata, np. w meczu rozgrywanym w 1921 roku pula nagród w przeliczeniu na dzisiejszą wartość pieniądza wynosiła ponad 400 tys. dolarów. Wielki kryzys gospodarczy odcisnął jednak swoje piętno na wysokości nagród pieniężnych, które zostały zmniejszone nawet w przypadku walki o tytuł mistrza świata. Ostatecznie, przyjmując obecną wartość amerykańskiej waluty, mistrzowie świata począwszy od Wilhelma Steinitza do Alexandra Alekhine'a zarobili w trakcie swoich karier około pół miliona dolarów, natomiast zarobki mistrzów świata od GM Mikhaila Botvinnika do GM Tigrana Petrosiana nie przekroczyły kwoty 200 tys. dolarów (łączna suma wygranych Tala nie była nawet sześciocyfrowa).

Sytuacja zmieniła się jednak po tym, gdy mecz o mistrzostwo świata miał rozegrać GM Bobby Fischer. Amerykanin zawsze lobbował za tym, by nagrody pieniężne były większe, a po tym, jak miliarder Jim Slater podwoił pulę nagród w meczu o mistrzostwo świata w 1972 roku, wyniosła ona wówczas około 250 tys. dolarów (ok. 1,8 mln dolarów w dzisiejszej walucie). Widać więc, że nawet przed podwojeniem nagrody pieniężnej przez Slatera, jej wysokość i tak była ponad dwukrotnie wyższa niż największa do tej pory kwota z poprzedniego meczu o mistrzostwo świata w 1921 roku. 

Po meczu stulecia pomiędzy Fischerem a Spasskim (nie zapominajmy o GM Borisie Spasskim!), mecze o mistrzostwo świata stały się dla zawodników dochodową imprezą i od tamtej pory pula nagród każdego kolejnego meczu o tytuł mistrzowski nie była niższa niż pół miliona ówczesnych dolarów. Zwiększenie nagród pieniężnych w innych turniejach na najwyższym szczeblu, z kilkoma wyjątkami na przełomie lat 80. i 90. ubiegłego wieku, zajęło nieco więcej czasu. Obecnie w turniejach szachowych gra toczy się już o dużo wyższe stawki niż kiedyś i jest to w dużej mierze zasługa właśnie Bobby'ego Fischera.

Szachiści, którzy zarobili najwięcej

W chwili pisania tego tekstu, największe kwoty w historii szachów zarobili do tej pory ostatni dwaj mistrzowie świata - GM Viswanathan Anand oraz GM Magnus Carlsen. Kariera Ananda była dłuższa (i wciąż jest aktywny), a mecze o mistrzostwo świata, w których brał udział miały wyższą pulę nagród, dlatego to właśnie on znajduje się na szczycie naszej listy. Awans Carlsena na pierwsze miejsce w zestawieniu to prawdopodobnie tylko kwestia czasu, choć teraz, gdy zrezygnował z udziału w meczach o mistrzostwo świata, może to potrwać nieco dłużej. Niemniej jednak, gdy zarobiło się już 9 mln dolarów, czy kolejne pół jest dla niego aż takie ważne?

Jeszcze większym zainteresowaniem cieszyły się pojedynki GM Garry'ego Kasparova z GM Anatolym Karpovem, a podział rozgrywek o tytuł mistrza świata, jaki nastąpił w 1993 roku pozwolił każdemu z nich cieszyć się z tytułu mistrzowskiego i czerpać z tego tytułu korzyści finansowe. Po uwzględnieniu inflacji, to właśnie ci dwaj zawodnicy zarobili do tej pory najwięcej w historii szachów. Anand i Carlsen zajmują w tym samym zestawieniu odpowiednio trzecie i czwarte miejsce.

Może to wydawać się nieco dziwne, ale uwzględnienie inflacji nie wpłynęło aż tak bardzo na wysokość zarobków przedwojennych mistrzów świata. Najwięcej z nich, bo 655 tys. dolarów, zarobił Lasker, natomiast dochody pozostałych nie przekroczyły pół miliona: Steinitz wygrał około 490 tys. dolarów (wg obecnej wartości waluty); Jose Raul Capablanca - 467 tys. dolarów, natomiast Alekhine - 453 tys. dolarów. Krótki okres panowania GM Maxa Euwe pozwolił mu na zarobienie "zaledwie" 147 tys. dolarów—to mniej więcej tyle samo, co dochody Harry'ego Pillsbury'ego.

Zawodnicy, którzy zarobili najwięcej

Przejdźmy do sedna sprawy - poniżej znajduje się lista 10 zawodników, którzy do tej pory zarobili najwięcej pieniędzy (podane kwoty nie uwzględniają inflacji).

W sumie 27 szachistów zarobiło na grze w szachy przynajmniej milion dolarów. Ich imiona i nazwiska znajdują się w poniższym zestawieniu, w którym uwzględniono również ich najwyższą pojedynczą nagrodę.

Zobaczmy teraz, co by się stało, gdyby zawęzić zakres danych tylko do mistrzów świata? Proszę bardzo - poniżej znajduje się zestawienie ich zarobków (kwoty zarówno z uwzględnieniem, jak i bez uwzględniania inflacji). Widać jak na dłoni, że pierwsi mistrzowie zarobili całkiem spore kwoty, późniejsi dużo mniejsze, natomiast zarobki najbardziej współczesnych mistrzów świata (począwszy od Fischera) przekraczają już kwotę miliona dolarów.

Największe pule nagród w meczach o mistrzostwo świata

Pięć milionów dolarów: tyle kosztowało ściągnięcie Bobby'ego Fischera z szachowej emerytury. W rzeczywistości, żadne szachowe wydarzenie, czy to mecz o mistrzostwo świata, czy też inny turniej, nie miało do tej pory wyższej puli nagród jak rewanżowy pojedynek o 5 mln dolarów pomiędzy Fischerem i Spasskim w 1992 roku. Fischer wygrał wówczas 3,35 mln dolarów (czyli 67 procent wartości puli nagród), natomiast Spasski za swoją porażkę otrzymał 1,65 mln dolarów. Ten mecz był tak dobrze dofinansowany, że sama wygrana Fischera przewyższa łączną pulę nagród jakiegokolwiek innego meczu lub turnieju w historii. Amerykanin pozostaje jedynym zawodnikiem, który wygrał przynajmniej dwa (a co dopiero trzy!) miliony w jednym meczu.

Nie jest do końca jasne, jaką część tych pieniędzy Fischer faktycznie otrzymał, ponieważ został objęty sankcjami przez Stany Zjednoczone za rozegranie meczu w ogarniętej wówczas wojną Jugosławii. Według Wikipedii, w momencie śmierci Fischera w 2008 roku jego majątek wyceniono na około 2 mln dolarów, co sugeruje, że prawdopodobnie otrzymał wtedy te pieniądze.

Jeśli wziąć pod uwagę oficjalne mecze o mistrzostwo świata, to najbardziej dochodowym był ostatni pojedynek Kasparova z Karpovem w 1990 roku, w którym pula nagród wynosiła 3 mln dolarów. Po tym jak w latach 1984-1987 zawodnicy rozgrywali mecze co rok, trzyletnia przerwa w grze najwyraźniej spowodowała wzrost zainteresowania ze strony sponsorów. Następne na liście są mecze o mistrzostwo świata z 2012 i 2013 roku - w każdym z nich pula nagród wyniosła 2,55 mln dolarów, zaś po przeliczeniu na dolary puli nagród wynoszącej 1,7 mln funtów, do czołówki najbardziej dochodowych meczów o tytuł mistrzowski można też zaliczyć pojedynek Kasparova z Shortem z 1993 roku.

Warto jeszcze wspomnieć o jednym meczu, a mianowicie niechlubnym pojedynku Kasparova z komputerem Deep Blue firmy IBM w 1997 roku. Kwota 700 tys. dolarów z puli nagród o wartości 1,1 mln dolarów mająca przypaść zwycięzcy tego pojedynku trafiła do firmy IBM, która przekazała całą sumę na cele charytatywne. Po zarobieniu 100 tys. dolarów (z puli 500 tys. dolarów) za porażkę w mniej znanym meczu z poprzedniego roku, Deep Blue trafił wówczas do grona dziesięciu największych zwycięzców w ówczesnej historii szachów. Kto wie, o jak dużą pulę nagród toczyłby się trzeci, decydujący pojedynek pomiędzy Deep Blue i Kasparovem. Nigdy się jednak tego nie dowiemy, ponieważ IBM wycofał się z rywalizacji i wkrótce po zwycięstwie komputer został zdemontowany.

Największe pule nagród w turniejach

Turniej o mistrzostwo świata FIDE w 1999 roku w Las Vegas pozostaje największym turniejem w historii, z pulą nagród wynoszącą 3 mln dolarów (choć zawodnicy otrzymali tylko 2,4 mln dolarów) do podziału pomiędzy 100 biorących udział w rozgrywkach zawodników. Zwycięzca turnieju, GM Alexander Khalifman, oficjalnie wygrał 660 tys. dolarów. (Według serwisu ChessGames.com, pula nagród w Turnieju Kandydatów w Groningen w 1997 roku również wyniosłaby 3 mln dolarów, gdyby odjąć od niej 2 mln dolarów przeznaczone na mecz o mistrzostwo świata pomiędzy Karpovem a Anandem, który odbył się zaraz po tym wydarzeniu).

Rekord XX wieku dla turniejów rozgrywanych poza cyklem mistrzostw świata należy do trzech turniejów PCA Super Classic w 1995 roku (Ryga, Horgen i Nowogród); w każdym z nich pula nagród wynosiła 122 tys. dolarów, czyli około 235 tys. dolarów po uwzględnieniu inflacji. Był to w zasadzie taki Grand Chess Tour, ale 20 lat wcześniej - nieprzypadkowo za organizacją obu turniejów stał Kasparov. Niestety jego Stowarzyszeniu Zawodowych Szachistów (PCA) nie udało się utrzymać sponsorów.

Wcześniej, w 1979 roku, odbył się turniej w Montrealu: grano o pulę nagród wynoszącą 110 tys. dolarów, co było pierwszą sześciocyfrową nagrodą w historii szachów. Po uwzględnieniu inflacji, kwota ta rośnie aż do 450 tys. dolarów (to tylko trochę mniej niż w Turnieju Kandydatów w 2022 roku). Karpov i Tal zajęli wspólne pierwsze miejsce i obaj zainkasowali po 21,5 tys. dolarów (obecnie to jakieś 88 tys. dolarów). Dla Tala kwota ta stanowiła przeważającą część jego całkowitych zarobków w karierze, ponieważ głównie utrzymywał się z radzieckiego stypendium otrzymywanego za bycie dziennikarzem. Nawet jego mistrzowskie mecze z Botvinnikiem w 1960 i 1961 roku nie toczyły się o żadną finansową stawkę.

Spośród innych turniejów kołowych z wyjątkiem turniejów kandydatów rekordzistą jest London Chess Classic 2010, w którym pula nagród wyniosła 500 tys. dolarów (obecnie to około 650 tys. dolarów). Biorąc pod uwagę fakt, że turniej składał się tylko z siedmiu rund, to były to dla zawodników bardzo dochodowe rozgrywki. Ogólny rekord wśród wszystkich turniejów z wyjątkiem turniejów kandydackich i rozgrywek o mistrzostwo świata należy do turniejów Millionaire Chess w 2014 i 2015 roku, w których za każdym razem pula nagród wynosiła 1 mln dolarów (ostatni turniej tego typu w 2016 roku miał już mniejszy budżet).

Mogłoby się wydawać, że inflacja powinna mieć spory wpływ na wysokość nagród w dawnych turniejach, ale wcale nie jest to prawdą. Turniej w Paryżu w 1867 roku miał pulę nagród wynoszącą 13,5 tys. franków francuskich, co stanowiło wówczas równowartość około 3,6 tys. dolarów, a dziś byłoby to odpowiednikiem "zaledwie" około 72 tys. dolarów. Jest to zatem kwota sześciokrotnie mniejsza od kwoty w Montrealu w 1979 roku.

Wydaje się, że w ciągu ostatnich kilkunastu lat wysokość puli nagród ustabilizowała się na określonych poziomach: 1-2 mln dolarów za mecz o mistrzostwo świata, 500 tys. dolarów w turnieju kandydatów i 300 tys. dolarów w dużych turniejach, takich jak Sinquefield Cup czy głównych turniejach w cyklu Magnus Tour. Do tego można dodać jeszcze Puchar Świata - w ostatniej edycji do podziału wśród 206 szachistów było 1,8 mln dolarów.

Niedługo przekonamy się, o jaką stawkę będzie toczył się przyszłoroczny mecz o mistrzostwo świata bez udziału Carlsena.

Największe zarobki w ujęciu rocznym

Zdobycie tytułu mistrza świata (z wyjątkiem lat 1948-1969) może znacząco poprawić stan portfela w trakcie kariery, ale nie zawsze dzieje się to co rok. Czasami, gdy turniej kandydatów i następujący po nim mecz lub turniej decydujący o tytule mistrza świata odbywają się w tym samym roku kalendarzowym, pretendent do tytułu zarabia łącznie więcej pieniędzy w obu rozgrywkach, niż sam mistrz świata po zdobyciu korony. Na przykład w 1987 r. Karpov wygrał więcej pieniędzy niż Kasparov, a w 2018 r. Caruana zarobił więcej od Carlsena.

Biorąc powyższe pod uwagę, czy macie może jakieś przypuszczenia co do tego, kto mógł najczęściej cieszyć się z faktu, że zarobił w danym roku najwięcej pieniędzy grając w szachy?

Pierwsza czwórka nie będzie raczej żadnym zaskoczeniem, bowiem znajdują się w niej zawodnicy, którzy mogli cieszyć się tytułem mistrzowskim przez wiele lat. Zaskakujące jest jednak to, że pierwsze miejsce w tym zestawieniu przypada... Laskerowi, który był najlepiej zarabiającym szachistą przez 13 lat - po raz pierwszy w 1894 r., a po raz ostatni w 1924 r. Następny jest Karpov - 10 lat (w latach 1983-2001), a tuż za nim plasują się Kasparov (w latach 1983-2001) i Carlsen (2009-2021) - obaj po 9 lat.

Jak wyglądają zarobki w szachach na tle innych sportów?

Nawet mimo tego, że nagrody pieniężne są coraz wyższe, szachy nadal nie są sportem, w którym można zarobić duże pieniądze. Przykładowo, w każdym roku począwszy od XIX w., dla którego istnieją dane na temat obu dyscyplin, najlepszy szachista zarabiał mniej niż najlepiej opłacany gracz baseballa. W 1972 r. dochody najlepszych przedstawicieli obu dyscyplin były do siebie najbardziej zbliżone - Fischer wygrał wówczas 156 250 dolarów, a najlepiej opłacany zawodnik baseballa, Carl Yastrzemski, zarobił 167 tys. dolarów. Łączne całkowite zarobki Ananda, Carlsena, Kasparova, Karpova, Kramnika i Fischera - czyli około 40,6 mln dolarów - są jednak mniejsze od kwoty, którą miotacz Max Scherzer zarobi w samym 2022 roku (43,3 mln dolarów).

Bardziej interesujące może być porównanie szachów z najbardziej prestiżowym cyklem turniejów pokerowych na świecie - World Series of Poker (poker jest oczywiście finansowany w zupełnie inny sposób niż szachy, ponieważ wszystkie pieniądze pochodzą od samych graczy). W latach 1972-2000 czołowy szachista często zarabiał porównywalną kwotę do zwycięzcy pokerowego World Series Main Event, a czasami, jak Kasparov w 1990 r. czy Fischer w 1992 r., mógł cieszyć się miażdżącą przewagą zarobków nad pokerzystami. Niestety pokerowy boom z 2003 r. sprawił, że zarobki szachistów zostały daleko w tyle. W 2021 r. Carlsen był najbliżej zrównania się dochodami z pokerzystami, ale różnica między nimi i tak była ponad czterokrotna (1,8 mln $ vs 8,0 mln $).

Turnieje z rekordowo niskimi nagrodami

Choć dziś w turniejach kandydatów pula nagród wynosi zazwyczaj pół miliona dolarów, a zwycięzca inkasuje przynajmniej 100 tys. dolarów, to nie zawsze mieliśmy do czynienia z takimi kwotami. W pierwszym turnieju kandydatów po II Wojnie Światowej zawodnicy nie zarobili dosłownie nic. W turnieju w 1953 r. Smyslov zarobił 1 147 dolarów (dziś to około 12,7 tys. dolarów). Jeszcze gorzej było podczas wygranego przez Tala Turnieju Kandydatów w 1959 roku, kiedy to zawodnicy otrzymywali nagrody za pojedyncze partie, a nie za cały turniej. Mianowicie, zawodnicy dostawali 60 franków szwajcarskich za zwycięstwo, 25 franków za remis i 10 franków za porażkę. Dla Tala oznaczało to ostateczną wygraną w wysokości 695 franków (czyli 161 dolarów). Tak, 160 dolców, które nawet dziś stanowiłoby równowartość zaledwie około 1,6 tys dolarów. Widać zatem, dlaczego szachistom tak trudno było zarobić dobre pieniądze!

Podsumowanie

Powyższy artykuł to tak naprawdę jedynie mały wycinek tego, co można by powiedzieć na temat zarobków najlepszych szachistów. Jeszcze więcej informacji o obecnych i historycznych nagrodach pieniężnych w szachach oraz o wyzwaniach, jakie czyhają na tych, którzy tworzą zestawienia liczbowe dotyczące nagród pieniężnych, można znaleźć w tym wpisie na blogu.

Mamy nadzieję, że spodobał Wam się nasz artykuł. Czy coś Was w nim zaskoczyło? Dajcie znać w komentarzach poniżej!