Jak grać w szachy | Zasady i pierwsze kroki

Nigdy nie jest za późno, aby nauczyć się grać w najpopularniejszą grę na świecie - szachy! W nauce szachowych zasad mogą pomóc następujące kroki:

• Ustawianie szachownicy
• Jak poruszają się figury szachowe?
• Poznaj specjalne zasady w szachach
• Dowiedz się, kto wykonuje w partii pierwszy ruch
• Sprawdź, czy wiesz, w jaki sposób wygrać partię szachów
• Ucz się podstawowych strategii w szachach
• Ćwicz poprzez grę

Krok 1. Ustawianie szachownicy

Na początku gry szachownicę ustawiamy w taki sposób, aby przed każdym z zawodników, w prawym dolnym rogu znajdowało się jasne pole.

Początkowe ustawienie figur jest zawsze takie samo. Piony stoją na drugiej i siódmej linii. Wieże ustawiamy w rogach szachownicy. Obok nich stoją skoczki, a dalej gońce. Na centralnych polach stoją hetman (który zawsze zajmuje pole takiego samego koloru, jak on sam) oraz król.

Ustawienie bierek na początku partii będzie naprawdę proste.

 Zalecane narzędzie -> Ćwicz swoją orientację na szachownicy

Krok 2. Jak poruszają się bierki szachowe?

Każda z 6 różnych rodzajów bierek/figur porusza się inaczej. Figury nie mogą przeskakiwać nad innymi figurami (z wyjątkiem skoczka) i nigdy nie mogą zająć pola, na którym stoi już bierka tego samego koloru. Mozna je jednak ustawiać na polach, na których stoją bierki przeciwnika - wówczas mówimy, że zbijamy figurę przeciwnika. Generalnie figury ustawia się na polach, z których będą mogły zbić inne figury przeciwnika (poprzez zajęcie ich pól), bronić własne figury lub kontrolować ważne pola w partii.

Jak poruszać się królem?

Król jest najważniejszą figurą w szachach, ale jednocześnie jedną z najsłabszych. Może poruszać się tylko o jedno pole w dowolnym kierunku - w górę, w dół, na boki, i po skosie.

Król nigdy nie może wejść na pole szachowane (na którym mógłby zostać zbity). Kiedy król jest atakowany przez inną figurę, nazywamy to "szachem".

Jak poruszać się hetmanem?

Hetman (lub inaczej "dama") jest najsilniejszą figurą. Może poruszać się w każdym kierunku - do przodu, w tył, na boki lub po skosie - tak daleko, jak jest to możliwe pod warunkiem że nie przechodzi przez figury tego samego koloru, co on sam.

Tak jak w przypadku wszystkich innych figur, jeśli hetman zbije figurę przeciwnika, jego ruch uważa się za zakończony. Zauważ, jak na poniższym diagramie biały hetman zbija czarnego hetmana, a wtedy musi ruszyć się czarny król.

Jak poruszać się wieżą?

Wieża może poruszać się tak daleko, jak tylko chce, ale jedynie do przodu, do tyłu i na boki.

Wieże są szczególnie potężne wtedy, gdy nawzajem się chronią oraz ze sobą współpracują!

Jak poruszać się gońcem?

Goniec może poruszać się tak daleko, jak chce, ale tylko po skosie. Każdy goniec rozpoczyna partię na polu o danym kolorze (białym lub czarnym) i do końca partii musi poruszać się tylko i wyłącznie po polach tego koloru.

Gońce świetnie ze sobą współpracują, ponieważ niwelują nawzajem swoje słabości.

Jak poruszać się skoczkiem?

Skoczek (lub inaczej "koń") porusza się w sposób całkowicie odmienny od reszty figur. Podczas jednego ruchu idzie o 2 pola w danym kierunku, a potem o jedno pole pod kątem prostym. Jego ruch przypomina kształt litery "L".

Co ważne, skoczek jest jedyną figurą, która może przeskakiwać inne figury.

Jak poruszać się pionami?

Piony zachowują się nietypowo, ponieważ w przeciwieństwie do figur poruszają się inaczej niż biją: idą do przodu, a biją po skosie. Pion porusza się tylko o jedno pole do przodu chyba, że jest to jego pierwszy ruch w partii - wtedy ma możliwość ruchu o 2 pola do przodu.

Piony mogą zbijać figury przeciwnika oddalone od nich o jedno pole po skosie do przodu. Piony nigdy nie mogą się cofać, ani bić do tyłu. Jeśli jakaś bierka przeciwnika znajduje się na polu bezpośrednio przed pionem, wówczas taki pion nie może już poruszyć się do przodu ani nie może tej figury zbić.

 Zalecane narzędzie -> Szachowy pasjans (zbij wszystkie figury)

Krok 3. Poznaj specjalne zasady w szachach

W szachach jest kilka specjalnych zasad, które na pierwszy rzut oka mogą wydawać się nielogiczne. Zasady te zostały stworzone, aby uczynić grę ciekawszą i bardziej interesującą.

Jak promować piona w szachach?

Piony mają jeszcze jedną specjalną zdolność. Jeśli któryś z nich dojdzie do końca szachownicy, wtedy zmienia się w jakąkolwiek inną szachową figurą (nazywamy to promocją piona).

Pion może być promowany w dowolną figurę z wyjątkiem króla (i oczywiście piona). Powszechnie błędnym przekonaniem jest to, że piony mogą być wymieniony tylko na figurę, która została wcześniej zbita. To NIE jest prawda. Zazwyczaj piona promuje się do hetmana. Zasada promocji dotyczy tylko pionów.

Jak wykonać "bicie w przelocie"?

Ostatnia zasada związana z pionami to "bicie w przelocie" (z francuskiego en passant). Jeśli pion wykonuje swój pierwszy ruch o dwa pola i staje obok piona przeciwnika (przeskakując tak naprawdę pole, na którym mógłby zostać zbity), wówczas ten drugi pion może zbić tego pierwszego piona w przelocie.

Ten specjalny ruch trzeba zagrać natychmiast po opisanym wyżej ruchu piona, w przeciwnym razie, w kolejnym ruchu opcja bicia w przelocie nie będzie już dostępna. Aby lepiej zrozumieć tę dziwną na pierwszy rzut oka zasadę, przyjrzyjcie się dokładnie poniższemu diagramowi.

Jak wykonać roszadę?

Kolejną specjalną zasadą w szachach jest roszada. Ten ruch pozwala nam zrobić dwie ważne rzeczy za jednym zamachem: po pierwsze - zapewnić bezpieczeństwo naszemu królowi (oby!) i po drugie - wprowadzić naszą wieżę do gry. Gracz, który jest na posunięciu, może wykonać roszadę przesuwając swojego króla o dwa pola w stronę wieży, a następnie przestawiając wieżę z rogu na drugą stronę tuż obok króla (patrz poniższy diagram). 

Żeby wykonać roszadę, muszą być jednak jednocześnie spełnione następujące cztery warunki:

• musi to być pierwszy ruch króla w partii
• musi to być pierwszy ruch wieży w partii
• pomiędzy królem a wieżą nie może stać ani jedna figura
• w momencie roszady król nie może być pod szachem ani przechodzić przez pole, na którym dostałby szacha

Zauważmy, że król może wykonać dwie roszady. Roszadę w kierunku wieży, która jest bliżej króla nazywamy "krótką roszadą", natomiast roszadę w drugim kierunku (przez pole, na którym stał hetman) nazywamy "długą roszadą". Niezależnie od tego, jaki rodzaj roszady wykonujemy, król zawsze przesuwa się o dokładnie dwa pola w kierunku wieży.

Krok 4. Dowiedz się, kto wykonuje w partii pierwszy ruch

Pierwszy ruch w partii należy zawsze do zawodnika grającego białymi. To dlatego przed partią towarzyską, o tym, kto zagra białymi, najczęściej decyduje losowanie - może to być np. rzut monetą lub zgadywanie przez jednego z zawodników koloru bierki ukrytej w dłoni drugiego zawodnika. Po tym, jak białe wykonają już pierwszy ruch, następuje ruch czarnych, potem znowu grają białe i ponownie czarne - i tak aż do końca partii. Prawo pierwszego ruchu jest małą przewagą, która daje zawodnikowi grającemu białymi szansę na natychmiastowe przeprowadzenie ataku.

Krok 5. Sprawdź, czy wiesz, w jaki sposób wygrać partię szachów

Partia może się zakończyć na kilka różnych sposobów: mat, remis, poddanie się, przegrana na czas...

Jak dać mata w szachach?

Celem partii jest zamatowanie króla przeciwnika. Mat jest wtedy, gdy król jest pod szachem i nie może się spod niego wydostać.

Istnieją tylko trzy sposoby obrony przed szachem:

• ucieczka (chociaż nie można wtedy zrobić roszady!)
• zasłona przed szachem przy pomocy innej bierki
• zbicie figury, która szachuje króla.

Jeśli król nie może uchronić się przed szachem, wtedy następuje koniec partii. Przyjętym zwyczajem jest to, że król nie zostaje zbity ani usunięty z szachownicy - partia po prostu zostaje uznana za zakończoną.

Jeśli któryś z zawodników nie będzie uważny, wówczas partia może zakończyć się matem bardzo szybko, czasami nawet w początkowej fazie gry. Poniżej znajdziemy przykład najszybszego mata, jakiego można dać w partii szachów, zwanego "matem głupca".

Jak zremisować partię szachów?

Zdarza się, że zamiast zwycięstwa któregoś z zawodników, partia szachów kończy się remisem. Istnieje 5 możliwych powodów remisu:

• Na szachownicy pojawia się pat - chodzi o sytuację, kiedy jeden z zawodników jest na posunięciu, ale jego król NIE jest aktualnie pod szachem, a nie może on wykonać żadnego innego prawidłowego ruchu

Po ruchu Hc7 czarny król nie jest pod szachem i nie może się ruszyć. Partia kończy się remisem z powodu pata.

• Zawodnicy mogą po prostu zgodzić się na remis i zakończyć partię
• Na szachownicy nie ma wystarczającej liczby figur, które są potrzebne, aby dać mata (przykład: król i goniec vs. król)
• Zawodnik może zadeklarować remis jeśli dokładnie ta sama pozycja powtórzyła się w partii już razy (choć niekoniecznie trzy razy z rzędu)
• W partii wykonano 50 ruchów, podczas których żaden zawodnik nie wykonał posunięcia pionem, ani nie nastąpiło zbicie jakiejkolwiek figury

Krok 6. Ucz się podstawowych strategii w szachach

Są cztery proste zasady, które każdy szachista powinien znać na wylot:

Chroń swojego króla

Trzymaj swojego króla w rogu szachownicy, gdzie zazwyczaj jest bezpieczniejszy. Nie zwlekaj zbyt długo z roszadą. Zazwyczaj najlepiej jest wykonać roszadę tak szybko, jak to możliwe. Pamiętaj, nie liczy się to, że jesteśmy blisko zamatowania króla przeciwnika, jeśli to on zamatuje naszego króla jako pierwszy!

Nie podstawiaj figur

Nie trać swoich figur w lekkomyślny sposób! Każda figura jest wartościowa i nie da się bez nich wygrać partii, bo są przecież potrzebne do dania mata. Istnieje prosty system, którego większość zawodników używa do określania wartości figur w szachach. Jak wiele warte są figury szachowe?

• Pion ma wartość 1 pkt
• Skoczek ma wartość 3 pkt
• Goniec ma wartość 3 pkt
• Wieża ma wartość 5 pkt
• Hetman ma wartość 9 pkt
• Król jest nieskończenie cenny

Na koniec partii te punkty nie mają żadnego znaczenia- jest to po prostu system, który można stosować, aby ułatwić sobie podejmowanie decyzji w trakcie partii. Dzięki niemu będziemy wiedzieć kiedy opłaca się zbić lub wymienić figurę lub wykonać inne ruchy.

Kontroluj centrum szachownicy

Należy starać się kontrolować centrum szachownicy swoimi figurami i pionami. Jeśli będziesz kontrolować centrum, będziesz mieć tym samym mieć więcej przestrzeni do poruszania się swoimi figurami i jednocześnie utrudnisz przeciwnikowi zajmowanie dogodnych pozycji przez jego siły. W powyższym przykładzie białe prawidłowo walczą o centrum, a czarne popełniają błędy.

Wprowadzaj wszystkie swoje figury do gry

W powyższym przykładzie wszystkie figury białych uczestniczą w grze! Nasze figury kompletnie nam się nie przydadzą, jeśli będą cały czas siedzieć z tyłu na pierwszej linii. Spróbuj wyprowadzać wszystkie swoje figury, tak abyś miał ich więcej pod ręką, kiedy będziesz planować atak na króla przeciwnika. Atak przy pomocy jednej lub dwóch figur nie będzie skuteczny przeciwko żadnemu przyzwoitemu przeciwnikowi.

Polecany artykuł (j. ang.) -> 10 najczęstszych błędów początkujących szachistów

Krok 7. Ćwicz poprzez grę

Najważniejszą rzeczą, jaką możesz zrobić, aby stać się lepszy, to często grać w szachy! Nie ma znaczenia, czy grasz w domu z przyjaciółmi lub rodziną, czy też online - żeby robić postępy, musisz rozgrywać dużo partii. W dzisiejszych czasach bardzo łatwo znaleźć sobie przeciwnika do partii online!

Jak grać w inne odmiany szachów?

Większość zawodników gra zgodnie ze standardowymi szachowymi zasadami, ale niektórzy lubią grać w inne odmiany szachów, w których zostały wprowadzone pewne zmiany. Takie odmiany nazywamy "wariantami szachów". Każdy wariant ma swoje własne zasady:

• Szachy960: w Szachach960 (szachach Fischera) początkowa pozycja figur jest losowa. Piony stoją tak, jak w klasycznych szachach, ale reszta figur zostaje ustawiona losowo.
• Król wzgórza: w tym wariancie celem jest dojście królem do środka szachownicy lub, inaczej mówiąc, "szczytu wzgórza".
• Kloc: W tę odmianę szachów gra się parami. Kiedy jeden gracz zbije jakąś figurę przeciwnikowi, może dać ją swojemu partnerowi. Na przykład: jeśli gram białymi, a mój partner, który gra czarnymi, zbije swojemu przeciwnikowi skoczka, w ramach mojego ruchu mogę wstawić tego skoczka na dowolne puste pole na mojej szachownicy. Mogę to również zrobić w każdym kolejnym ruchu.
• Crazyhouse: Jest to bardzo ciekawy wariant, ponieważ pozwala na używanie bierek, które zbijemy naszemu przeciwnikowi. Jeśli gram białymi i zbiję mojemu przeciwnikowi czarnego piona, ten pion zmieni się w białego piona, którego mogę wstawić na szachownicę, żeby zasilił moją armię. Mogę to również zrobić w każdej kolejnej turze.
• 3 szachy: w tym wariancie wygrywa ten, kto pierwszy 3 razy zaszachuje króla przeciwnika.

 Polecany artykuł (j. ang.)-> 5 niesamowitych odmian szachów

Jak grać w szachy 960 (szachy Fischera)?

W szachach 960 obowiązują wszystkie standardowe zasady szachowe, z wyjątkiem początkowej pozycji figur na pierwszej i ósmej linii, które ustawione są losowo w jednej z 960 możliwych pozycji. Roszadę wykonuje się tak samo, jak w standardowych szachach - król i wieża lądują na standardowych polach po roszadzie (g1 i f1 lub c1 i d1). W wariant 960 gra się jak w normalne szachy, ale odmianę tą cechuje dużo większa różnorodność debiutów.

Polecane narzędzie -> Graj w Szachy960 z komputerem

Polecane narzędzie -> Graj w Szachy960 z przyjaciółmi

Jakie zasady obowiązują podczas gry w turnieju szachowym?

W wielu turniejach obowiązują stałe i podobne zasady, które niekoniecznie mają zastosowanie w przypadku grania w domu lub online (ale i tak można spróbować wprowadzić je do towarzyskiej gry w domu).

• Dotknięta idzie - Jeśli zawodnik dotknie jednej ze swoich figur, to musi ruszyć się tą figurą pod warunkiem, że może ona wykonać prawidłowy ruch. Jeśli zawodnik dotknie bierki przeciwnika, musi tę bierkę zbić. Gracz, który chciałby tylko poprawić bierkę na szachownicy, musi najpierw zgłosić taki zamiar, zazwyczaj mówiąc "poprawiam".
• Zegary szachowe - Na większości turniejów szachowych używa się zegarów, które służą ustaleniu czasu poświęconego na każdą partię (nie na każdy ruch). Każdy z zawodników otrzymuje taką samą ilość czasu do namysłu na całą partię i sam może zdecydować, jak nim zarządzać. Po wykonaniu ruchu, zawodnik naciska przycisk lub uderza dźwignię, aby uruchomić zegar przeciwnika. Jeśli zawodnikowi skończy się czas, a przeciwnik to zgłosi, wówczas zawodnik, któremu skończył się czas, przegrywa partię (chyba, że przeciwnik nie ma siły matującej - w takim przypadku partia kończy się remisem).

Często zadawane (szachowe) pytania (FAQ)

Być może ilość tych informacji nieco Cię przytłacza. Właśnie dlatego przygotowaliśmy odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania, które zazwyczaj zadają osoby stawiające swoje pierwsze kroki w świecie szachów. Mamy nadzieję, że będą dla Ciebie pomocne!

Jak stawać się lepszym szachistą?

Znajomość zasad i podstawowych strategii to tylko początek - w szachach jest tak wiele do nauki, że przez całe swoje życie możesz nie dać rady nauczyć się wszystkiego! Aby polepszać swoje umiejętności, należy stosować się do trzech poniższych zasad:

1. Dużo graj - po prostu nie przestawaj grać! Graj tak dużo, jak to możliwe. Z każdej partii powinno się wyciągać wnioski - zarówno z wygranych, jak i przegranych.
2. Korzystaj z lekcji szachowych - jeśli naprawdę chcesz zrobić szybkie postępy, dobrym pomysłem będzie przerobienie kilku lekcji online. Lekcje szachowe online można znaleźć tutaj.
3. Baw się - nie załamuj się, jeśli od razu nie będziesz wygrywać wszystkich partii. Każdy przegrywa - nawet mistrzowie świata. Jeśli będziesz się dobrze bawić i będziesz wyciągać wnioski z przegranych partii, wówczas możesz cieszyć się szachami przez całe życie!

 Polecany artykuł -> Jak coraz lepiej grać w szachy

Jaki jest najlepszy pierwszy ruch w szachach?

Ponieważ nie ma żadnego ustalonego jednego, najlepszego pierwszego ruchu w szachach, ważne jest, aby spróbować od początku partii spróbować kontrolować centrum. To zazwyczaj skutkuje tym, że większość zawodników rozpoczyna partię jednym z centralnych pionów (stojącym przed królem lub przed hetmanem) ruszając nim naprzód o dwa pola (ruchy 1. d4 lub 1. e4). Niektórzy zawodnicy wolą rozpoczynać partię od innych ruchów, np. 1. c4 lub 1. Sf3. Większość innych ruchów nie jest aż tak dobra. Bobby Fischer wierzył, że najlepiej rozpoczynać partię pionem królewskim - 1. e4.

Który kolor w szachach rusza się jako pierwszy?

Jako pierwszy zawsze rusza się zawodnik grający białymi.

Czy piony mogą iść do tyłu?

Piony nie mogą ruszać się do tyłu, ale gdy któryś z nich dojdzie do końca szachownicy, należy promować go w inną figurę (np. hetmana). Wtedy znika z planszy i staje się tą wybraną figurą, więc można powiedzieć, że dopiero wtedy może chodzić do tyłu.

Czy w trakcie jednego ruchu można ruszyć się więcej niż jedną figurą?

W swojej kolejce można poruszyć się tylko jedną figurą - z jednym wyjątkiem! Kiedy robisz roszadę, ruszasz się zarówno królem, jak i wieżą w jednym ruchu.

Która figura szachowa jest najważniejsza?

Najważniejszą figurą szachową jest król. Jeśli tracisz króla (dostajesz mata), przegrywasz partię. Z kolei najsilniejszą figurą na szachownicy jest hetman.

Kiedy wymyślono szachy?

Początki szachów nie są do końca jasne, chociaż większość uważa, że ewoluowały one z szacho-podobnych gier rozgrywanych w Indiach prawie dwa tysiące lat temu. Szachy, jakie znamy dzisiaj, pochodzą z mniej więcej XV w., kiedy to stały się bardzo popularne w Europie.

 Polecany artykuł -> 10 najważniejszych momentów w historii szachów

Która partia w historii szachów trwała najdłużej?

Najdłuższa turniejowa partia szachów w historii (pod względem liczby ruchów) to pojedynek Nikolić-Arsovic z 1989 roku. Partia została rozegrana w Belgradzie w Serbii.

 Cztery najdłuższe partie w historii szachów (artykuł w j. ang.)

Czym jest notacja szachowa?

Notację szachową wymyślono po to, żeby można było analizować swoją grę po rozegraniu partii. Dzięki niej możemy zapisać całą partię na papierze i odtworzyć ją w przyszłości tyle razy, ile tylko chcemy. Musimy tylko poprawnie zapisać ruchy nasze i naszego przeciwnika.

Szachowa notacja pozwoli na przechowywanie wszystkich naszych partii...

Każde pole ma swoje współrzędne, a każdą figurę reprezentuje jej pierwsza litera (S to skoczek, G to goniec, H to hetman, W to wieża, a K to król).

 Zalecany artykuł -> Szachowa notacja - język partii szachowej

Jaki jest cel gry w szachy?

Szachy to gra rozgrywana pomiędzy dwoma przeciwnikami po dwóch stronach szachownicy zawierającej 64 pola o naprzemiennych kolorach. Każdy zawodnik ma do dyspozycji 16 bierek: jednego króla, jednego hetmana (zwanego też królową lub damą), dwie wieże, dwa gońce, dwa skoczki oraz osiem pionów.

Celem gry jest zamatowanie króla przeciwnika. Mat ma miejsce wtedy, gdy jeden z króli znajduje się pod atakiem (szachem) i nie ma możliwości spod niego uciec.

Myślisz, że możesz już rozpocząć granie w szachy? Zarejestruj się za darmo na chess.com i zacznij cieszyć się grą!

Zarejestruj się - za darmo!