Duda nie podał ręki zawodnikowi z Rosji podczas Mistrzostw Świata w Szachach Szybkich

Na jednym z nagrań z zakończonych niedawno Mistrzostw Świata FIDE w Szachach Szybkich 2023, które odbyły się w Samarkandzie, w Uzbekistanie, widać, jak polski arcymistrz Jan-Krzysztof Duda odmawia podania ręki arcymistrzowi z Rosji, Denisowi Khismatullinowi, przed partią w pierwszej rundzie turnieju.

Partia ostatecznie zakończyła się remisem. Khismatullin nie złożył skargi na zachowanie Polaka, a w swoim oświadczeniu napisał, że nie ma takiego zamiaru. Wspomniał również, że otrzymał zakaz uczestnictwa w turniejach z nagrodami i działalności społecznościowej na Chess.com, co potwierdzamy i wyjaśniamy na końcu niniejszego artykułu.

Na poniższym nagraniu widać siedzącego przy szachownicy Dudę, do którego od tyłu podchodzi Khismatullin. Rosyjski arcymistrz tradycyjnie wyciąga rękę, by zanim usiądzie, przywitać się ze swoim przeciwnikiem, jednak Duda odmawia, wykonując gest podniesienia dłoni. Następnie Khismatullin zajmuje swoje miejsce przy szachownicy.

Polish chess player Jan-Krzysztof Duda refused to shake hands with Russian Denis Khismatullin, who supports the invasion of Ukraine. This happened at the World Championship in Samarkand. It also became known that 104 Russian chess players changed their Russian "sports… pic.twitter.com/vLtIjHmmwM

— NEXTA (@nexta_tv) January 3, 2024

• Khismatullin i jego wspólne demonstracje z Karjakinem
• Dlaczego uścisk dłoni w szachach jest taki ważny?
• Oświadczenia zawodników i Chess.com

Khismatullin i jego wspólne demonstracje z Karjakinem

Khismatullin, wraz z wicemistrzem świata z 2016 r., arcymistrzem Sergeyem Karjakinem, otwarcie wyrażał poparcie dla wojny w Ukrainie, ale Międzynarodowa Federacja Szachowa ukarała tylko tego drugiego. Prowojenne wypowiedzi Karjakina doprowadziły do jego sześciomiesięcznej dyskwalifikacji, która skutecznie uniemożliwiła mu udział w Turnieju Kandydatów FIDE 2022, do którego wywalczył awans. Od tamtego czasu Karjakin nie bierze udziału w turniejach szachowych poza Rosją.

Khismatullin i Karjakin udali się pewnego razu na linię frontu, gdzie zrobiono im wspólne zdjęcie z rosyjskimi żołnierzami. Obaj przemawiali również na wiecu, z którego nagranie można znaleźć tutaj. Khismatullin zakończył wówczas swoją przemowę następującymi słowami: "Nasza sprawa jest słuszna i razem zwyciężymy!".

Mając na uwadze powyższe działania, ukraiński arcymistrz i były trener reprezentacji narodowej Oleksandr Sulypa zwrócił uwagę na platformie X, że udział Khismatullina w turnieju narusza przepisy Karty Olimpijskiej (OC):

Na stronie FIDE Khismatullin figuruje jako reprezentant Rosji, ale podobnie jak inni rosyjscy szachiści, w turniejach gra pod flagą FIDE. Jest to sposób, który pozwala Rosjanom przestrzegać zakazu FIDE dotyczącego eksponowania rosyjskich i białoruskich flag w turniejach i jednocześnie nadal reprezentować swój kraj.

Choć w 2022 r. za otwarte popieranie wojny w Ukrainie Karjakin został zdyskwalifikowany na okres sześciu miesięcy, Khismatullin nie poniósł z tego tytułu żadnych konsekwencji. El Pais zapytało członka zarządu FIDE, dyrektora ds. prawnych, Aleksandra Martynova (Rosja), o przyczynę takiego stanu rzeczy. Jego odpowiedź można znaleźć poniżej:

W FIDE nie ma procedury dotyczącej weryfikowania wypowiedzi zawodników. W tym obszarze postępujemy zgodnie z decyzjami naszej Komisji Etyki [która w 2022 r. ukarała Karjakina za naruszenie jej kodeksu]. Wydaje nam się, że najlepszym sposobem postępowania w tego typu sprawach jest wystąpienie na drogę sądową. Jeśli ktokolwiek złoży do Komisji skargę, a Komisja zdyskwalifikuje arcymistrza Khismatullina, decyzja ta będzie ściśle przestrzegana.

W FIDE nie ma procedury dotyczącej weryfikowania wypowiedzi zawodników.

—Aleksandr Martynov

W Mistrzostwach Świata w Szachach Szybkich i Błyskawicznych w Uzbekistanie wzięło udział wielu innych graczy z Rosji, ale większość czołowych reprezentantów tego kraju nie pochwala tak otwarcie działań wojennych Rosji. Wielu z nich, jak na przykład najwyżej notowany rosyjski arcymistrz Ian Nepomniachtchi, który w 2022 r. podpisał list otwarty do Władimira Putina, otwarcie wypowiada się przeciwko agresji. Spora liczba innych szachistów i szachistek, jak np. była mistrzyni świata kobiet Alexandra Kosteniuk, opuściło Rosję i reprezentuje obecnie barwy innych krajów.

Dlaczego uścisk dłoni w szachach jest taki ważny?

Uścisk dłoni to dla szachistów ważny gest, a jego odmówienie może mieć międzynarodowe konsekwencje. Jest to wzajemna oznaka szacunku przed i po partii, a jego odmowa może zostać odczytana jako obraza przeciwnika, organizacji, a nawet kraju.

Uścisk dłoni, bądź też jego brak, to nawet więcej, niż zwykły gest dwojga osób. Dyrektor wykonawczy Rosyjskiej Federacji Szachowej (FCR), Aleksander Tkaczew, w wywiadzie dla portalu matchtv.ru powiedział: „Źle wychowany młody człowiek, cóż więcej mogę powiedzieć? To przykre, że najlepszy polski szachista zachowuje się w taki sposób."

To przykre, że najlepszy polski szachista zachowuje się w taki sposób.

—Alexandr Tkachiev

Na platformie X gest Dudy spotkał się też z pochwałą ze strony niektórych komentujących i został uznany za odważne i polityczne stanowisko przeciwko rosyjskiej inwazji, która trwa już prawie dwa lata. Niektóre komentarze były bardzo konkretne:

(Tłumaczenie: W dniu 26 grudnia 2023 r. podczas Mistrzostw Świata FIDE w Szachach Szybkich, jeden z najlepszych arcymistrzów na świecie, Jan-Krzysztof Duda nie podał ręki rosyjskiemu faszyście i zwolennikowi realizowanego przez Rosję ludobójstwa w Ukrainie, arcymistrzowi Denisowi Khismatullinowi.)

Do podobnej sytuacji doszło niedawno pomiędzy rosyjskim arcymistrzem Mikhailem Kobalią a urodzonym w Ukrainie, reprezentującym obecnie barwy Rumunii, arcymistrzem Kirillem Shevchenko. Gdy w marcu zeszłego roku podczas Indywidualnych Mistrzostw Europy 2023 w Szachach Shevchenko odmówił podania swojemu przeciwnikowi ręki, wzburzony Kobalia złożył skargę i rozpoczął kampanię w mediach społecznościowych, aby zwrócić uwagę na rzekomą zniewagę, której padł ofiarą.

Komisja Etyki i Dyscypliny FIDE (EDC) ukarała Shevchenkę ostrzeżeniem, ale w podsumowaniu swojej decyzji zamieściła następujący fragment: 

9.8. Komisja EDC zastrzega, że niniejsza decyzja nie może być postrzegana jako precedensowa w odniesieniu do ewentualnych podobnych sytuacji w przyszłości, w których inny zawodnik dopuści się podobnego uchybienia, ponieważ każdy przypadek odmowy uściśnięcia dłoni przeciwnika należy oceniać z uwzględnieniem konkretnych okoliczności dla danego przypadku.

Innymi słowy, nie za każdym razem konsekwencją takiego zachowania będzie tylko ostrzeżenie. Każdy przypadek będzie rozpatrywany indywidualnie.

W tej samej decyzji są również wymienione inne podobne przypadki, w tym jeden z najsłynniejszych, określany mianem „Toiletgate”. Arcymistrzowie Vladimir Kramnik i Veselin Topalov przestali podawać sobie rękę od turnieju Corus Steel 2007. 

(Przyp. tłum. - na powyższej liście znajdują się podobne przypadki, które miały miejsce w historii szachów, m.in.:

• • incydent z Meczu o Mistrzostwo Świata 1978 pomiędzy Karpovem a Korchnoiem, w którym ten pierwszy odmówił podania przeciwnikowi ręki przed partią nr 8
  • incydent z Olimpiady Szachowej w 1980 r., kiedy to GM Alburt stał z wyciągniętą ręką w stronę Karpova, jednak ten go zlekceważył
  • incydent z Olimpiady Szachowej w Lucernie w 1982 r., kiedy to Alburt i Kasparov nie podali sobie ręki w rundzie nr 3, a w rundzie nr 10 tego samego turnieju ręki nie podali sobie Korchnoi i Kasparov
  • incydent z Meczu o Mistrzostwo Świata 1986, kiedy to po partii nr 16 Karpov nie podał ręki Kasparovowi po zakończeniu pojedynku
  • słynny incydent nazwany „Toiletgate” z Meczu o Mistrzostwo Świata w 2006 r., kiedy to ręki nie podali sobie Topalov i Kramnik
  • incydent polegający na niepodawaniu ręki Annie Rudolf podczas turnieju Vandoeuvre Open w grudniu 2007 r. – jej przeciwnicy byli przekonani, że oszukiwała za pomocą urządzenia schowanego w opakowaniu po balsamie do ust. ) 

W dalszej części decyzji znalazło się również odniesienie do incydentu z 2008 r., kiedy to arcymistrz Ivan Cheparinov został ukarany walkowerem za odmowę podania ręki arcymistrzowi Nigelowi Shortowi. 

Być może jedynym mocniejszym gestem niż odmowa podania ręki jest sprzeciw wobec rozegrania samej partii. Dla przykładu, w ostatnich latach szachiści z Iranu woleli oddawać partie walkowerem, niż grać z rywalami z Izraela. W zeszłorocznej edycji mistrzostw świata w szachach szybkich reprezentant Izraela, arcymistrz Boris Gelfand, zdobył trzy punkty za darmo, ponieważ jego trzej irańscy przeciwnicy nie wykonali w partiach ani jednego posunięcia. W tym roku w Uzbekistanie nie wystąpił żaden zawodnik z Izraela.

Oświadczenia zawodników i Chess.com

Były mistrz świata, Rosjanin GM Anatoly Karpov, w wywiadzie dla Sports Express stwierdził, że Duda nie działał z własnej woli, tylko został do takiego zachowania zmuszony przez swoich sponsorów. Wcześniej całą sytuację skomentował dla portalu Sportowefakty menedżer Dudy, Adam Dzwonkowski:

Jan-Krzysztof Duda nie zamierza komentować swojego zachowania, bo jego celem nie było robienie z tego demonstracji. Po prostu zrobił to, co w swoim sumieniu uważał za właściwe i zgodne z przekonaniami. To, że zostało to nagrane, to czysty przypadek, bo akurat grał na trzeciej szachownicy, przy której były kamery

Po prostu zrobił to, co w swoim sumieniu uważał za właściwe i zgodne z przekonaniami.

—Adam Dzwonkowski

W dniu 4 stycznia br. Khismatullin zamieścił na Telegramie należącym do Karjakina długie oświadczenie. Rozpoczął je od następujących słów: „W pierwszych dniach roku nieoczekiwanie stałem się sławny”, a następnie wyjaśnił: „Jeśli chodzi o moją opinię na temat decyzji Dudy, by nie podawać mi ręki przed rozpoczęciem naszej partii, to oczywiście się z nim nie zgadzam, ale szanuję jego prawo do podejmowania takich działań, mających na celu wyrażenie sprzeciwu wobec mojego stanowiska i pozaszachowej działalności”.

Szanuję jego prawo do podejmowania takich działań, mających na celu wyrażenie sprzeciwu wobec mojego stanowiska i pozaszachowej działalności.

—Khismatullin

Rosjanin dodał również, że jeśli w przyszłości ponownie będzie miał zagrać z Dudą, to jeszcze raz wyciągnie do niego rękę. Poprosił również media, aby „nie podsycały i nie upolityczniały tej sytuacji, nie obrażały polskiego arcymistrza, a już na pewno nie obrażały całego narodu polskiego”.

W swoim oświadczeniu Khismatullin nawiązał również do e-maila od Chess.com, w którym został poinformowany o zakazie udziału w turniejach oraz prowadzenia jakiejkolwiek aktywności społecznościowej na portalu. Rosyjska grupa medialna RBC zapytała Chess.com o zamknięcie konta Khismatullina, na które to zapytanie udzieliliśmy następującej odpowiedzi:

Potwierdzamy, że arcymistrz Khismatullin został wykluczony z udziału w turniejach z nagrodami oraz z aktywności społecznościowej na Chess.com. Działanie to jest zgodne z naszą polityką i wcześniejszymi działaniami wobec zawodników wspierających wojnę. W rzeczywistości rosyjski rząd całkowicie zablokował platformę Chess.com, najwyraźniej ze względu na nasze stanowisko przeciwko wojnie.

Rosyjski rząd nadal prowadzi niepotrzebną, agresywną wojnę, która pochłonęła już życie niezliczonych żołnierzy i cywilów, w tym kobiet i dzieci. Nasi pracownicy z Ukrainy i ich bliscy są tym głęboko dotknięci, podobnie zresztą jak wiele osób na całym świecie. Nasz sprzeciw wobec tej wojny nie osłabł.

Mamy nadzieję na pokój i zakończenie obecnej wojny, która podzieliła tych z nas, którzy od dawna byli zjednoczeni przez zamiłowanie do pokojowej i szlachetnej gry.