Szachy
Szachy to jedna z najstarszych i najpopularniejszych gier planszowych na świecie. Niezależnie od Twoich szachowych ambicji - czy chcesz grać z kolegami, czy w turniejach - w tym artykule znajdziesz wszystkie potrzebne informacje o królewskiej grze.
Oto lista rzeczy, które powinniście wiedzieć na temat szachów:
Czym są szachy?
Szachy to gra planszowa, w której dwóch graczy rozgrywa bitwę pomiędzy dwiema armiami. Jest to jedna z najpopularniejszych gier na świecie. Miliony entuzjastów grają w nią zarówno rekreacyjnie, jak i turniejowo.
Szachy to strategiczna gra turowa bez ukrytych elementów. Właśnie dlatego nie istnieje tutaj element losowości, lub szczęścia.
Zasady
Szachy to złożona gra z wieloma figurami i zasadami. Poniżej znajduje się nagranie, w którym omówione zostały zasady gry:
Jeżeli wolisz czytać o zasadach, to poniżej znajdziesz wszystkie niezbędne informacje na ten temat.
Sprzęt szachowy
Aby grać w szachy zawodnicy potrzebują przynajmniej zestaw figur oraz szachownicę. Zegar szachowy również jest potrzebny, jeżeli zawodnicy chcą zagrać partię na czas. Dodatkowo często używany jest blankiet zapisu partii, który pomaga później prześledzić przebieg rozgrywki.
Zestaw szachów to dwie armie figur, a na każdą z nich składają się: osiem pionów, dwa skoczki, dwa gońce, dwie wieże, hetman i król. Gracze mogą odróżnić swoje figury na podstawie koloru: białego i czarnego. Czasami kolory figur są trochę inne, ale niezależnie od tego jasna strona jest nazywana "białymi", a ciemna "czarnymi". To pozostałość po figurach używanych w przeszłości, które zrobione były z kości słoniowej i hebanu.
Szachownica ma 64 pola ułożone w kwadrat o bokach 8 na 8 pól. "Deska" jest podzielona na czarne i białe pola. Dodatkowo na planszy możemy wyróżnić linie pionowe oraz poziome.
Zegary szachowe to urządzenia, które odmierzają czas, który pozostał zawodnikom do końca partii. Zegary mogą również dodawać dodatkowy czas za każde wykonane posunięcie (tzw. czas dodawany).
Figury szachowe
Mamy sześć typów figur - są to: pion, skoczek, goniec, wieża, hetman i król. Każda z nich rusza się w inny sposób i ma inną wartość.
Piony są warte jeden punkt i nie są uznawane za figurę. Skoczki i gońce są warte trzy punkty, chociaż mistrzowie oraz komputery twierdzą, że generalnie gońce są warte ciut więcej niż skoczki. Skoczki i gońce są nazywane "figurami lekkimi".
Wieże są warte pięć punktów, a hetmany dziewięć. Wieże i hetmany to "figury ciężkie". Król jest najważniejszą figurą na planszy - jego "strata" oznacza koniec partii.
Warto zaznaczyć, że wartość figur to abstrakcyjna koncepcja i wcale nie musi wpływać na wynik partii. Może się zdarzyć sytuacja, że jeden z graczy będzie miał znaczną przewagę materialną, ale przegra partię, bo dostanie mata (wyjaśnienie znajduje się poniżej).
Ustawienie początkowe
Bardzo ważne jest, aby nauczyć się początkowego ustawienia figur na szachownicy. Plansza musi być ustawiona w ten sposób, aby w prawym dolnym rogu znajdowało się jasne pole.
Tak jak zostało powiedziane wcześniej - obaj gracze rozpoczynając partię mają do dyspozycji osiem pionów, dwa skoczki, dwa gońce, dwie wieże, hetmana i króla. Białe piony ustawia się na drugiej linii, a czarne na siódmej.
Wieże, skoczki i gońce ustawiamy na pierwszej (białe) i ósmej linii (czarne) w miejscach pokazanych na animowanym diagramie. Hetman i król stają pośrodku zgodnie z regułą: "biały hetman na białym polu, czarny hetman na czarnym polu".
Bicie i ruchy figur
Każda figura porusza się w inny sposób:
Pion
Piony poruszają się do przodu o jedno pole, chyba że jest to ich pierwsze posunięcie - wtedy mogą ruszyć się od razu o dwa pola. Należy pamiętać, że piony nie mogą się cofać.
Piony biją do przodu po skosie o jedno pole i jest to jedyna bierka, która bije inaczej niż się porusza. Dodatkowo możliwe jest bicie „w przelocie", które omówione jest poniżej.
Skoczek
Ruch skoczka przypomina dużą literę "L". Można też zapamiętać wiersz o ruchach skoczka: "dwa do przodu, jeden w bok - taki jest konika skok".
Skoczek bije wskakując na pole zajmowane przez inną bierkę - jest to jedyna figura, która może przeskakiwać nad innymi.
Goniec
Goniec może poruszać się o dowolną liczbę pól po przekątnej. Ze względu na taki rodzaj ruchu goniec nigdy nie przejdzie na inny kolor pola, niż to, z którego wystartował. Gracze mają na początku dwa gońce - jeden z nich jest białopolowy, a drugi czarnopolowy.
Wieża
Wieża może poruszać się o dowolną liczbę pól po liniach prostych. Wieże są jedynymi figurami, które wraz z królem mogą wykonać roszadę (pojęcie roszady będzie wyjaśnione niżej).
Hetman
Hetman to najsilniejsza figura na szachownicy. Może poruszać się po przekątnych oraz po liniach prostych o dowolną liczbę pól (chyba, że jego drogę blokuje inna bierka).
Król
Król może poruszać się o jedno pole w dowolnym kierunku. Dodatkowo, król wraz z wieżą mogą wykonać roszadę.
Jeżeli chcesz przećwiczyć poruszanie się wszystkimi figurami to warto, żebyś przerobił nasze interaktywne lekcje na ten temat.
Szach i szach-mat
Kiedy król jest atakowany przez figurę przeciwnika, to znaczy, że jest szach. Gracz, którego król jest pod atakiem musi go zabezpieczyć na jeden z następujących sposobów: zasłaniając atak inną bierką, odchodząc królem na bezpieczne pole lub pozbywając się figury, która go zaatakowała. Jeżeli gracz, który dostał szacha nie może obronić króla w żaden z wymienionych sposobów, oznacza to, że jest to "szach-mat" (najczęściej mówimy po prostu "mat"). Zawodnik, który dostał mata, przegrywa partię.
Zamatowanie przeciwnika to najważniejszy cel gry w szachy. Aby dowiedzieć się więcej o różnych rodzajach mata, możesz przerobić tę interaktywna lekcję lub przeczytać ten artykuł.
Zasady specjalne
W szachach istnieją trzy zasady specjalne, które mogą być stosowane w konkretnych sytuacjach. Poniżej znajdziesz wyjaśnienie tych trzech zasad:
Roszada
Gracze mogą wykonać roszadę, aby zabezpieczyć króla i jednocześnie zaktywizować (rozwinąć) wieżę. Wykonanie roszady polega na przestawieniu króla o dwa pola w kierunku jednej lub drugiej wieży, a następnie ustawieniu wieży z drugiej strony tuż obok króla.
Gracz może wykonać roszadę (zroszować) tylko wtedy, jeśli spełnione są wszystkie poniższe warunki:
-
gracz nie ruszał jeszcze ani wieży, ani króla;
-
pomiędzy królem, a wieżą (tą, którą chcemy wykorzystać do roszady) nie ma żadnych innych figur;
-
król nie jest szachowany;
-
przeciwnik nie atakuje żadnego z pól pomiędzy aktualnym a końcowym położeniem naszego monarchy.
Promocja piona
Kiedy pion dojdzie na koniec szachownicy to jest promowany do dowolnej lekkiej lub ciężkiej figury. Pole przemiany dla białych pionów znajduje się ósmej linii, a czarnych na pierwszej linii.
Piony mogą być promowane na dowolną figurę, niezależnie od tego, ile lub jakie inne figury znajdują się w danej chwili na planszy.
Bicie w przelocie
Bicie w przelocie (en passant) jest zdecydowanie najtrudniejszą szachową regułą dla początkujących graczy. Jest to specjalna zasada, która pozwala pionom bić inne piony w pod warunkiem, że spełnione są poniższe warunki:
-
bijący pion znajduje się trzy linie od swojej początkowej pozycji
-
pion przeciwnika znajduje się na linii obok naszego piona i właśnie wykonał ruch o dwa pola naprzód - czyli wylądował tuż obok naszego piona
-
bicie w przelocie może zostać zastosowane tylko w najbliższej turze, czyli od razu po tym, jak pion przeciwnika wykonał ruch o dwa pola do przodu
Wynik partii szachów
W szachach gracz może wygrać, przegrać, lub zremisować partię. Wygrana może nastąpić przez zamatowanie przeciwnika, lub w sytuacji, kiedy przeciwnikowi skończy się czas do namysłu.
Przyda się tu kilka słów wyjaśnienia.... . W czasach, gdy mechaniczne zegary szachowe były zbudowane na bazie zwykłych zegarów odmierzających czas, wygraną na czas symbolizowało opadnięcie chorągiewki (ang. flag) - chorągiewka znajdowała się na górze tarczy zegara i opadała w momencie, gdy wskazówka minutowa docierała do godz. 12. Obecnie na wyświetlaczach zegarów elektronicznych również wyświetla się symbol chorągiewki, gdy któremuś zawodnikowi skończy się czas. Stąd właśnie wziął się zwrot "flagowanie" - ang. flagging, który oznacza bezmyślną grę "byle szybciej", aby wygrać tylko dzięki temu, że przeciwnikowi skończy się czas.
Partię można zremisować na kilka sposobów, m. in. w drodze porozumienia graczy, w przypadku trzykrotnego powtórzenia pozycji, przez martwą pozycję, przez zasadę 50 ruchów, czy też w końcu przez pata.
Tempo gry
Towarzyskie partie na żywo (z ang. OTB - over-the-board) grane są zazwyczaj bez ograniczenia czasowego (szczególnie wśród początkujących), jednak partie turniejowe zawsze są rozgrywane na czas.
W zależności od tempa gry, partie określa się w różny sposób. Klasyczne partie to te z najdłuższym czasem do namysłu - obaj zawodnicy mają więcej niż godzinę na rozegranie całej partii. Ten typ partii jest najpopularniejszy w turniejach na żywo.
Partie szachów szybkich (z ang. rapid) to te, w których szachiści mają przynajmniej 10 minut na rozegranie całej partii, natomiast partie szachów błyskawicznych (z ang. blitz) to takie, w których gracze mają minimum po 3 minuty. Jeszcze szybszym rodzajem partii są tzw. bullety (popularne w Internecie) - w takich partiach zawodnicy mają nie więcej niż 2 minuty na całą partię. Na Chess.com najpopularniejsze są szachy błyskawiczne. Poniżej możecie zobaczyć przykład, jak GM Daniel Naroditsky pokonuje GMa Hansa Niemanna na czas.
W partiach można spotkać się również z czasem dodawanym lub opóźnieniem. Czas dodawany oznacza, że po wykonaniu posunięcia czas zawodnika zostaje zwiększony o ustaloną liczbę sekund. Gra "z opóźnieniem" natomiast polega na tym, że zegar zaczyna odmierzać zawodnikowi czas dopiero po upłynięciu ustalonego czasu, np. pięciu sekund.
Poza tym istnieje również możliwość grania partii, które mogą trwać więcej niż jeden dzień! W szachach korespondencyjnych lub, inaczej mówiąc, dziennych każdy zawodnik ma przynajmniej jeden dzień na wykonanie posunięcia.
Jak grać w szachy online na Chess.com?
Jeżeli chcesz zagrać w szachy w internecie ze swoimi przyjaciółmi, z ludźmi z całego świata, czy też z komputerowymi botami, to świetnie trafiłeś, bo możesz to wszystko zrobić właśnie na Chess.com. Dzięki temu, że Chess.com ma największą liczbę użytkowników na świecie, łatwo jest znaleźć przeciwnika na swoim poziomie o dowolnej porze dnia i nocy.
Gra w szachy z innymi ludźmi
Aby zagrać z innym użytkownikiem wystarczy przejść na naszą podstronę „Graj”, gdzie znajdują się różne opcje na rozpoczęcie partii szachów z dowolnym użytkownikiem na zbliżonym poziomie, możesz też zaprosić do grania znajomego.
Gra w szachy z komputerem
Aby zagrać z komputerem lub botem, należy przejść na podstronę „Graj z komputerem”, gdzie znajdują się różne rodzaje botów o różnej sile gry i grające różnymi stylami.
Notacja Szachowa
Notacja szachowa to sposób zapisywania posunięć w partii szachów. Istnieją różne jej odmiany, ale oficjalnym rodzajem jest notacja algebraiczna. Szachiści zapisują numer posunięcia, symbol figury, która została ruszona oraz pole, na którym wylądowała.
W notacji algebraicznej każde pole na szachownicy ma unikalną nazwę, która składa się z litery oraz liczby.
Każda figura jest określana dużą literą: "K" oznacza króla, "H" - hetmana, "W" - wieżę, "G" - gońca, a "S" - skoczka. Piony nie są figurami, więc nie mają swojej litery.
Bicie zapisuje się przy użyciu znaku ":" (lub "x"), krótka roszada to "0-0", a długa roszada to "0-0-0". 1-0 oznacza, że partię wygrały białe, 0-1 oznacza wygraną czarnych, a 1/2-1/2 oznacza remis.
Posunięcia 1.e4 e5 2.Sf3 Sc6 3.Gb5 a6 4.Ga4 Sf6 5.O-O Ge7 6.G:c6 opisują poniższą partię:
Aby lepiej zrozumieć notację algebraiczną i jej zastosowanie warto przeczytać nasz artykuł lub przerobić tę interaktywną lekcję.
Federacje szachowe
Federacje szachowe to organizacje, które regulują i zajmują się wszystkimi oficjalnymi aspektami szachów.
FIDE to Międzynarodowa Federacja Szachowa, która zajmuje się wszystkimi szachowymi sprawami na całym świecie. FIDE organizuje najważniejsze wydarzenia szachowe - np. Turniej Kandydatów lub mecz o Mistrzostwo Świata. Dodatkowo zarządza nadawaniem tytułów szachowych i obliczaniem rankingu międzynarodowego.
Wiele krajów ma swoje własne federacje np. US Chess w Stanach Zjednoczonych, albo Rosyjska Federacja Szachowa w Rosji. Krajowe federacje zajmują się szachami na terytorium danego kraju: organizują wydarzenia, podliczają rankingi. Niektóre federacje krajowe nadają nawet tytuły krajowe, które nie są uznawane przez FIDE.
Ranking szachowy
Ranking szachowy oznacza siłę gry danego zawodnika w porównaniu do innych graczy z danej grupy. FIDE zdecydowało się stosować system rankingowy Elo, który określa rankingi międzynarodowe, jednak niektóre federacje wykorzystują inny sposób oceny np. Federacja Angielska korzysta z systemu ECF (ECF grading system).
W szachach online zazwyczaj wykorzystywany jest system rankingowy Glicko. Działa on podobnie do systemu rankingowego Elo, ale w swoich obliczeniach stosuje więcej wariantów.
Tytuły szachowe
Tytuły szachowe to odznaczenia nadawane przez federacje szachowe zawodnikom, którzy mają duże osiągnięcia w szachach. Tytuły nadawane są na podstawie umiejętności zawodnika, jego wyników w turniejach oraz rankingu.
FIDE przyznaje następujące międzynarodowe tytuły szachowe: CM (Candidate Master - kandydat na mistrza FIDE), FM (FIDE Master - mistrz FIDE), IM (International Master - mistrz międzynarodowy) oraz GM (Grandmaster - arcymistrz).
Dodatkowo nadawane są też tytuły kobiece: WCM (Woman Candidate Master - kandydatka na mistrzynię FIDE), WFM (Woman FIDE Master - mistrzyni FIDE), WIM (Woman International Master - mistrzyni międzynarodowa) oraz WGM (Woman Grandmaster - arcymistrzyni).
Krajowe federacje mogą mieć swoje własne tytuły, które są uznawane tylko na terytorium danego państwa. Np. US Chess nadaje tytuł mistrza krajowego (national master).
Turnieje szachowe
Szachy to zorganizowany sport z mnóstwem krajowych i międzynarodowych turniejów odbywających się co roku. Szachowych wydarzeń są tysiące, a grać mogą zawodnicy na wszystkich poziomach zaawansowania. Najważniejsze rozgrywki to mecz o Mistrzostwo Świata, czyli mecz pomiędzy aktualnym Mistrzem Świata i Pretendentem.
Podobnie jak w szachach na żywo - w szachach online każdego roku również odbywa się mnóstwo turniejów. Chess.com organizuje między innymi następujące popularne rozgrywki szachowe: Titled Tuesday, Speed Chess Championship czy PogChamps.
Turnieje mogą być rozgrywane systemem kołowym, systemem pucharowym lub systemem szwajcarskim. Bardzo popularne w szachach online są również tzw. Areny.
Teoria i strategia szachowa
Przy tak długiej historii i ogromnej popularności szachów jest rzeczą naturalną, że mistrzowie przez wieki dogłębnie studiowali tę grę. Teoria szachowa to zbiór wiedzy zgromadzonej w ciągu całej historii gry. Zazwyczaj dzieli ona grę na trzy etapy: otwarcie (debiut), grę środkową oraz grę końcową.
Debiuty
Teoria debiutów to pierwsze kilka posunięć partii. Ogólne założenia w tej fazie gry to: walka o kontrolę nad centrum, rozwijanie figur na aktywne pola i zabezpieczenie własnego króla. Mistrzowie przeanalizowali otwarcia i dokładnie pogrupowali linie debiutowe i ich podwarianty. Najpopularniejsze debiuty to obrona sycylijska i partia hiszpańska - jednak istnieje również mnóstwo innych i równie popularnych debiutów.
Aby dowiedzieć się więcej o debiutach odwiedź nasze artykuły, nagrania i lekcje na ten temat. Dodatkowo możesz przestudiować debiuty korzystając ze strony Otwarcia szachowe, bądź też zgłębiać je samodzielnie korzystając z Przeglądarki debiutów.
Gra środkowa
Po debiucie partia przechodzi w grę środkową. Gra środkowa to głównie strategiczna i pozycyjna walka wokół takich koncepcji jak: dobre i złe gońce, struktura pionowa, manewrowanie figurami, obrona, przestrzeń itp.
Aby dowiedzieć się więcej o grze środkowej sprawdź nasze artykuły, nagrania i lekcje w tym temacie.
Końcówki
Gra końcowa zaczyna się wtedy, kiedy większość figur została już zbita. Niektórzy autorzy twierdzą, że gra końcowa rozpoczyna się już od momentu wymiany hetmanów. Tak czy inaczej, w teorii końcówek możemy znaleźć takie koncepcje jak: promocja piona, opozycja, manewr trójkąta, twierdza itp.
Aby dowiedzieć się więcej o grze końcowej sprawdź nasze artykuły, nagrania i lekcje w tym temacie. Możesz dodatkowo nauczyć się i poćwiczyć końcówki przechodząc na stronę "Końcówki".
Taktyka
Taktyka to element gry cechujący się forsownymi posunięciami, które szachista wykonuje po to, aby uzyskać przewagę w danej pozycji np. aby zdobyć materiał lub dać mata. Gracz może rozwiązywać duże ilości zadań taktycznych, aby polepszyć swoją grę. Do podstawowych motywów taktycznych należą m.in. atak z odsłony, związanie, rentgen i widełki.
Aby nauczyć się więcej o taktyce sprawdź nasze artykuły, nagrania i lekcje w tym temacie. Możesz też ćwiczyć taktyki rozwiązując zadania na naszej stronie z Zadaniami.
Historia
Nie ma jednoznacznych dowodów na to kiedy po raz pierwszy pojawiły się szachy. Historycy są jednak zgodni co do tego, że szachy wyewoluowały z wcześniejszych indyjskich gier planszowych, prawdopodobnie z chaturangi. Ta staroindyjska gra miała dwie wspólne cechy z szachami: figury miały różną siłę oraz fakt, że wynik partii zależał od losu króla.
W VII wieku Chaturanga przekształciła się w shatranję, a ta rozprzestrzeniała się na wschodzie, północy i zachodzie, zyskując po drodze różne nowe cechy. Po dotarciu do Europy gra powoli zaczęła przypominać to, co dzisiaj nazywamy szachami.
Od XIX wieku coraz większą popularnością cieszyły się mecze o Mistrzostwo Świata pomiędzy dwoma najsilniejszymi zawodnikami na świecie. Pierwszym oficjalnym mistrzem został w 1886 roku Wilhelm Steinitz, który pokonał Johannesa Zukertorta. FIDE ustrukturyzowała system wybierania mistrza świata w 1948 roku, kiedy to tytuł zdobył GM Mikhail Botvinnik.
Pierwszym oficjalnym mistrzem świata został Steinitz. Zdjęcie: Wikimedia, CC.
Od 1948 do 1993 FIDE kontynuowała organizację meczów o Mistrzostwo Świata. W tym okresie poza Botvinnikiem tytuły zdobyli: Vasily Smyslov, Mikhail Tal, Tigran Petrosian, Boris Spassky, Bobby Fischer, Anatoly Karpov oraz Garry Kasparov.
W 1993 roku mistrz świata Kasparov nie mógł porozumieć się z FIDE i wraz z GM-em Nigelem Shortem postanowił założyć własną federację szachową - Professional Chess Association (PCA). Od 1993 roku były zatem dwa tytuły mistrza świata - jeden nadawany przez PCA i drugi przez FIDE. Mistrzami Świata PCA zostali m.in. Kasparov i GM Vladimir Kramnik. W 2006 roku doszło do unifikacji systemów, czego efektem był mecz rozegrany pomiędzy mistrzem PCA i mistrzem FIDE. Wygrał mistrz PCA - Vladimir Kramnik, który pokonał GMa Veselina Topalova.
Od tamtego czasu wszystkie mecze o Mistrzostwo Świata są organizowane przez FIDE. Mistrzami byli już tacy arcymistrzowie jak Viswanathan Anand, czy też aktualny mistrz świata Magnus Carlsen.
W 2020 roku nastąpiła ogromna zmiana w świecie szachów. Przez pandemię COVID-19 oraz miniserial Netflixa „Gambit Królowej”, gigantyczną popularność zdobyły szachy w internecie. Szachy weszły też do świata esportu z takimi wydarzeniami jak: PogChamps 3, w którym brali udział streamerzy i YouTuberzy z całego świata.
Odmiany szachów
Odmiany szachów to gry, które powstały na bazie standardowych szachów. Zasady tych gier na wiele sposobów mogą odbiegać od standardowych zasad szachowych, np. poprzez zastosowanie innych plansz, figur, liczby graczy itp.
Jedną z najpopularniejszych odmian szachów jest Kloc - jest to gra drużynowa, w której dwóch graczy gra przeciwko innej, dwuosobowej ekipie. Figury zbite przez jednego z graczy mogą być użyte przez jego partnera!
Kolejny popularny wariant to szachy czteroosobowe. Jak sama nazwa wskazuje - jest to gra na specjalnie powiększonej szachownicy, gdzie rywalizuje 4 graczy.
Zdarzają się też przypadki, że szachiści sami wymyślają grę szachopodobną, bo nie podoba im się któraś z zasad. Znamiennym przykładem są tutaj Szachy960 stworzone przez Fischera po to, aby pozbyć się elementu przygotowania debiutowego - Fischer twierdził, że ten element niszczy grę w szachy.
Na Chess.com możesz zagrać w różne odmiany szachów, a nawet stworzyć własny wariant na naszej stronie "Warianty".
Podsumowanie
Wiesz już teraz wszystko, co jest potrzebne do gry w szachy. Więcej informacji znajdziesz na stronie Chess.com/pl/terms.
Rejestracja na portalu Chess.com jest bezpłatna i łatwa - na co więc czekasz?
