GM Mikhail Tal

Mikhail Tal, 1936'da Letonya'nın Riga kentinde doğdu. Eşsiz taktik tarzı nedeniyle “Riga'lı Sihirbaz” olarak tanınacaktı. Bu ona birçok harika oyun kazandıracak bir yaklaşımdı, 1960'taki dünya şampiyonluğundan bahsetmeye gerek bile yok.

Büyük ölçüde içki ve sigarayla dolu bir yaşam tarzı nedeniyle uzun süredir kötü olan sağlık durumu, ne yazık ki Tal'in 1992'de Moskova'da henüz 55 yaşındayken hayatına mal olacaktı. Ancak sadece tahtadaki başarısıyla değil aynı zamanda kişiliği ve yazılarıyla da satrançta silinmez bir iz bıraktı.1975 tarihli otobiyografisi The Life and Games of Mikhail Tal bir klasik olarak kabul edilir. (Aşağıdaki tüm Tal alıntıları The Life and Games of Mikhail Tal'ın 1997 tarihli "Everyman Chess" baskısından alınmıştır.)

• Dünya Şampiyonluğu Öncesi Kariyeri
• 1960 Dünya Şampiyonluğu
• 1961 Dünya Şampiyonluğu
• Dünya Şampiyonluğu Sonrası Kariyeri: 1960'lar
• Dünya Şampiyonluğu Sonrası Kariyeri: 1970'ler
• Dünya Şampiyonluğu Sonrası Kariyeri: 1980'ler ve 90'lar
  
• Satranç Mirası

Dünya Şampiyonluğu Öncesi Kariyeri

Tal otobiyografisine, birinin hayatındaki ilk satranç maçını, semptomlar ortaya çıkmadan önce geçirdiği grip vakasıyla karşılaştırarak başladı. Belki de yalnızca Tal'in yapabileceği garip bir metafor. Demek istediği, kişinin ilk oyununu oynadıktan (ve kaybettikten) sonra hayatta hiçbir şeyin farklı görünmediğini, ancak birkaç zaferden sonra "satranç olmadan hayatınızda bir şeylerin eksik olduğunu hissetmeye başladığınızı" ve şimdi "satranç hastalığına karşı doğal bağışıklığı olmayan bu insan grubuna ait olduğunuz”

Tal şunu söylüyor: "Yaşım bana gençlik etkinliklerinde yer almama izin verdiği altı yıl boyunca, takımımızda son masadan, ilk masaya kadar ilerledim." Letonya satranç sahnesindeki bu hızlı ilerleme, Tal'ın gençlik müsabakalarından çıkması ve 1953'te +12 -2 =5 puanla ilk Letonya Şampiyonasıyla zirveye ulaşmasından sonra da devam etti.

+9 -2 =10 skorla Tal, 1957'de Paul Keres, David Bronstein, Boris Spassky, Viktor Korchnoi ve Tigran Petrosian'ın da dahil olduğu 22 kişilik oyuncu havuzunun önünde altı Sovyet Şampiyonasının ilkini kazandı ve gelecek yıl tekrar kazanarak başarısını devam ettirdi. Ancak bu son zafer onun 1958'deki en önemli turnuvası değildi.

1958'de Tal, Yugoslavya'daki Interzonal turnuvayı da kazandı; burada ilk altı sırada tamamlayanlar, 1959'da yine Yugoslavya'da düzenlenen Adaylar turnuvasına katılmaya hak kazandı. Tal, Adaylar turnuvasını +16 -4 =8 skorla 1 ½ puan farkla önde tamamladı; buna 16 yaşındaki geleceğin dünya şampiyonu Bobby Fischer'a karşı mükemmel 4/4 skoru da dahil. Artık nihai şampiyonluk için Mikhail Botvinnik ile karşılaşmaya hazırdı.

1960 Dünya Şampiyonluğu

Tal ilk oyunu Botvinnik'in favori Fransız Savunmasına karşı 32 hamlede ezici bir şekilde kazandı. Tal daha sonra kendisinin ve antrenörü Alexander Koblents'in Botvinnik'in Winawer French'i oynayacağını doğru tahmin ettiğini belirtti.Botvinnik'ten gelen bir yeniliğe rağmen Tal kendisini "pozisyonun karakterine çok aşina" olarak görüyordu ve bunu da oyunda gösterdi.

Tal iki oyun kazanana kadar sonraki dört oyunu beraberlikle tamamlayacaktı; bu oyunlar sırasında 6. oyunun 21. hamlesindeki unutulmaz at fedası da oynanmış oldu. Tal'ın kendisi bu hamleyi "iyi bir hamle, çünkü diğer tüm devam yolları kötüydü" şeklinde nitelendirdi.

Botvinnik, Tal'in zafere ulaşmasını engellemek için hemen iki galibiyetle karşılık verdi. Yine de Tal, 11., 17. ve 19. oyunları kazanarak maçta bir daha oyun kaybetmedi. 17. oyunda Tal daha sonra maçın en unutulmaz hamlesi olarak adlandıracağı hamleyi oynadı: 12.f4. Tal hamlenin bariz dezavantajlarını kabul etti ancak bunun Botvinnik'i devre dışı bırakacağını ve bu hamleden, ancak oyunun açılması ve Tal'in fillerinin aktif hale gelmesiyle faydanılabileceğini düşündüğünü söyledi.

19. oyunu kazandıktan sonra ünvan Tal'a bir adım daha yakınlaştı ve 20. ve 21. oyunlarda alınan iki beraberlik şampiyonluğu garantiledi. Tal gelmiş geçmiş en genç dünya şampiyonuydu ve bu rekor 1985'te Garry Kasparov tarafından kırılacaktı.

1961 Dünya Şampiyonluğu

Botvinnik, o zamanın kurallarına göre otomatik olarak bir rövanş maçı hakkı elde etti. Botvinnik-Tal rövanş maçı, 21 oyunda sadece altı beraberlikle adeta bir kan gölüne döndü. (Bunu 2018 Carlsen-Caruana maçıyla karşılaştırın!) Tal sekizinci oyunu kazanarak farkı 4 ½ - 3 ½'a düşürdü, ancak Botvinnik sonraki üç oyunu kazanarak liderliği ele geçirdi. Botvinnik 21. oyundaki galibiyetle ünvanını geri kazanmadan önce her iki taraf da sonraki dokuz oyunda üçer galibiyet aldı.

Tal (24), 1961'deki maçta Botvinnik'in (50) yaşının yarısından daha küçük olmasına rağmen, böbrekleri zaten kötü durumda olan Letonyalı'nın sağlık sorunları vardı. Ancak Tal hiçbir mazeret göstermedi ve yenilgisini Botvinnik'in yaklaşımında kendisinin beklemediği bir değişikliğe bağladı.

Dünya Şampiyonluğu Sonrası Kariyeri: 1960'lar

Tal bir daha asla dünya şampiyonluk maçına katılmaya hak kazanamadı - bunu yapmak için bir sonraki şansı olan 1962 Adaylar turnuvasından sağlık nedeniyle çekilmek zorunda kaldı - ancak 1960'lar boyunca dünya satrancında baskın bir güç olarak kaldı. Bu özellikle Tal'ın Hastings, Reykjavik ve Kislovodsk'ta uluslararası turnuvaları kazandığı 1964'te geçerliydi.

Ek olarak, 1964'te Amsterdam Interzonal'da birinciliği elde etti ve böylece yeni şampiyon Tigran Petrosian'ın rakibini belirlemek için Adaylar maçlarına katılmaya hak kazandı. Tal, ilk iki turda Lajos Portisch'i 5 ½ - 2 ½ ve Bent Larsen'i 5 ½ - 4 ½ mağlup etti ve Petrosian'la oynama hakkı kazanmasına sadece bir maç kalmıştı.

Ne yazık ki Adaylar finalinde Boris Spassky'e karşı +1 -4 =6 skorla alınan mağlubiyet bu olasılığı ortadan kaldırdı. Tal son üç oyununu kaybetti ve otobiyografisinde 9. oyunda "kendisini kaptırdığını", 10. oyunda "düzensiz ve kötü oynadığını" ve Spassky'nin 11. oyunda maçın en iyi oyununu oynadığını söyledi. Petrosian, 1966'da Spassky karşısında ünvanını koruyacaktı.

Tal, 1966'da Adaylar finallerine katılarak, 1969'da otomatik olarak Adaylar'da maç oynamaya hak kazandı (Interzonal turnuvaya katılmak yerine). Çeyrek finalde Svetozar Gligorić'i mağlup etti ancak yarı finalde Viktor Korchnoi'e +1 -2 =7'lik skorla kaybetti. Onuncu ve belirleyici oyunu oynayan Tal'ın play-off'a girebilmesi için galibiyete ihtiyacı vardı.

Daha sonra "oyuna çok sakin bir şekilde başladığını" çünkü "mağlubiyet ve beraberliğin benim için eşit derecede değersiz olduğunu" ve dolayısıyla "herhangi bir gereksiz risk söz konusu olamayacağını" ifade edecekti. Ancak 30. hamle civarında, Tal'in play-off'ta elde edeceğini düşündüğü psikolojik avantaj düşüncesi "sinirlerini harekete geçirdi". Tal daha sonra eleştireceği bir piyon fedası yaptı: 32...g5, kariyerinde işe yaramayan az sayıdaki hamleden biriydi. Oyun sonuçta berabere bitti ve Tal elendi. Korchnoi ise bu kez şampiyonluk için Petrosian'ı mağlup eden Spassky'ye yenildi.

Tal, 1967'de  üçüncü Sovyet Şampiyonasını Lev Polugaevsky ile eş birincilikle kazandı.

Dünya Şampiyonluğu Sonrası Kariyeri: 1970'lar

Tal, 1970'lerde son üç Sovyet Şampiyonasını kazandı. 1972'de tek başına şampiyon oldu ancak son ikisini 1974'te Alexander Beliavsky ve 1978'de Vitaly Tseshkovsky ile paylaştı.

Tal, sonunda Bobby Fischer'ın şampiyon olduğu 1972 şampiyonluk döngüsüne veya Anatoly Karpov'un ortaya çıktığı 1975 döngüsüne katılmadı. 1978 şampiyonası için 1976 Biel Interzonal'da Tal dördüncü oldu, ancak yalnızca ilk üç oyuncunun şampiyonaya gitme hakkı vardı.

Her şeye rağmen 1970'ler Tal için verimli bir dönemdi. İki Sovyet şampiyonluğuna ek olarak, 1972-74 yılları arasında 86 ve 95 maçlık iki uzun yenilmezlik serisine sahipti. İkinci seri, Ding Liren 2018'de onu kırana kadar bir rekor olarak kaldı.

Dünya Şampiyonluğu Sonrası Kariyeri: 1980'ler ve 90'lar

Tal'ın 1984, 1987 ve 1990 şampiyonalarına katılma çabaları ramak kala başarısız olacaktı. 1982 Moskova Interzonal turnuvasını Kasparov ve Beliavsky'nin ardından üçüncü sırada tamamladı, ancak yalnızca ilk iki sıradakiler Adaylar turnuvasına katılmaya hak kazandı. 1985 Taxco Interzonal turnuvasını üçüncü sırada bitirmek, Adaylar'a katılmaya hak kazanmak için yeterliydi, ancak Tal, döner-sistem aşamasını beşinci sırada tamamladı ve yalnızca ilk dört oyuncu, kısa bir eleme maçı serisi oynama şansına sahip oldu. Tal'in son dünya şampiyonası döngüsünde, yalnızca ilk üçün hak kazandığı 1987 Subotica Interzonal'ı dördüncü sırada tamamladıktan sonra Adaylar turnuvasına katılma hakkını kaçıracaktı.

Ancak Tal'ın kariyeri kötüye giderken bile, 1987'de İzlandalı Johann Hjartarson'a karşı oynadığı ünlü maçta olduğu gibi, satranç tahtasında büyü yapma konusunda yeteneğini kaybetmemişti.

Tal'in son kayda değer turnuva zaferi, böyle bir etkinliğin satranç sahnesinin düzenli bir vazgeçilmez turnuvası haline gelmesinden önce, 1988'de düzenlenen Dünya Yıldırım Şampiyonası'nda elde edildi. Bu, Tal'in galip geldiği 32 oyunculu bir eleme turnuvasıydı. İkinci turda kaybeden Karpov veya çeyrek finalde elenen Kasparov ile turnuvada karşılaşmadı. Tal bunun yerine çeyrek finalde Artur Jussupow'u 3-0, yarı finalde Alexander Chernin'i 2 ½ - 1 ½ ve finalde Rafael Vaganian'ı 3 ½ - ½ yendi.

Satranç Mirası

Tal hayatının sonuna kadar satranç oynadı ve ölümünden sadece bir ay önce bir yıldırım turnuvasına katıldı. 28 Haziran 1992'de vefat ettiğinde, Amerikalı GM Robert Byrne New York Times'a şunları söyledi: “Kulağa basmakalıp geliyor ama çok az kişi bu oyunu onun kadar seviyor. Ona baktığında bunu görebiliyordun. Bazı oyuncular bunun zahmet olduğunu düşünüyor. Bu adam satrancı seviyordu.”

1960'ta Botvinnik'e karşı oynanan 6. oyun veya 1987'de Hjartarson'a karşı yapılan feda gibi anlar, Tal'in satranç tahtasındaki başarılarının nasıl hatırlanacağının örnekleridir. The Mammoth Book of the World's Greatest Chess Games'in 2004 versiyonunda hiçbir oyuncunun Tal'dan daha fazla oyunu seçilmemişti.

"Sadece" bir yıllığına dünya şampiyonu oldu ama bundan çok daha uzun süre harika bir oyuncuydu. Olağanüstü bir kişiliğe sahip muhteşem bir oyuncu olan Tal kesinlikle asla unutulmayacak.